Ser diferente, ser peor

Javier Nogueira / Gotas de tinta

16/jun./14 - 13:11

UN DOS MEUS libros preferidos é unha enorme edición da poesía de Juan Ramón Jiménez. Cando digo enorme refírome a que debe andar polas catro mil páxinas, folla arriba, folla abaixo. E o peor de todo é que non inclúe o meu poema preferido do poeta de Moguer, aquel que comeza: «Lo querían matar / los iguales / porque era distinto».

A nosa sociedade ten tendencias claramente uniformadoras, alimentadas pola educación e pola mesma estrutura de razas, clases e outro tipo de caixóns nos que pechar o ser individual de cadaquén. Non obstante, por debaixo da capa da uniformidade, atópase a da normalidade, aquilo que na Galiza podemos resumir coa palabra «sentidiño» e que pode definirse como a voluntaria e non escollida inclusión nun grupo humano sen demasiadas pretensións.

O que sucede é que existen persoas que son diferentes non por elección senón porque si. Chámenlle xenética, química cerebral, efecto do contorno social... Son distintas e para moitos peores. Nin sequera atraen grandes esforzos de comprensión: simplemente son marxinadas por ter unha carencia. A elas, en particular aquelas que aínda están na infancia, dedica Andrew Solomon ‘Lejos del árbol’, traducido na prácticamente infalíbel editorial Debate, que periodicamente lle regala ao lector en español obras como esta ou a de Daniel Kahneman ‘Pensar rápido, pensar despacio’. No mes de decembro un mira cara atrás e sempre atopa que un dos mellores libros publicados en España cada ano é desta editorial. Que continúen a conservar o bo ollo.

Descoñecido por completo no noso país, Andrew Solomon é un dos mellores ensaístas estadounidenses na actualidade, sobre todo naquilo que ten que ver coas cuestións psicolóxicas. Sen chegar a cumplir os corenta, gañou o premio Nacional de Ensaio en 2001 cun libro sobre a depresión realmente excepcional. Rematado ese proxecto, volcouse na monumental obra que temos entre mans, que supera as mil páxinas e que non é outra cousa (nada menos, cabería dicir) ca un fondo repaso a diferentes discapacidades e como conforman a identidade daqueles que as padecen e tamén dos que os rodean, en non poucas ocasións só un chisco menos afectados cós enfermos mesmos.

Lendo a Solomon o primeiro que un percibe é a facilidade que ten para considerarse «normal»: é dicir, coincidente cunha grande parte do persoal, e das facilidades que isto outorga á hora de atopar a propia identidade.

Eu non vexo ben, son calvo, estou engordando e teño un ronsel de pequenas e molestas enfermidades. Nada que faga que os demais me marxinen e que impida que me considere a min mesmo un corrente extravagante (non, non me trabuquei). Non son xordo, anano, afectado polo síndrome de Down, autista, esquizofrénico, discapacitado, transxenérico, froito dunha violación, un asasino -isto non por falta de ganas ás veces- nin un prodixio. Si, ser un prodixio tamén supón unha obvia diferencia e malia todo recoméndolles que deixen este capítulo para a fin. Todos eses supostos son fondamente analizados polo autor en ensaios amplísimos, que nalgún caso requiren máis dunha lectura para captar todos os matices.

Os novos modos de facer ensaio seguen a dar grandes beneficios para o lector. No canto de atopar opinións autorizadas (ás veces autoritarias) e unha manchea de libros citados, temos un esforzo supremo do autor para facer centos de entrevistas e tirar o mellor de cada unha delas, mesmo en debates de grandísima complexidade como o de se é xusto (en termos morais) abortar un neno cunha minusvalía e onde poñer a fronteira das vidas que «merecen vivirse», co erro demagóxico de confundir saúde e euxenesia que temos que aguantar os defensores dos dereitos da muller. Unha obra da que falar en apenas seiscentas palabras, que son as que hai neste artigo, é imposíbel porque amosa o máis fondo da alma humana. E vostedes teñen que descubrilo por si mesmos.