Acceda a todos os contidos da última edición do suplemento 'Táboa Redonda'
ESTAMOS DE aniversario outra vez. Un dos meus soños foi sempre escribir nun suplemento literario e aquí estamos sete anos despois: vostedes aturándome e eu veña que dálle ás lentes e á tecla. Gustaríame celebralo cunha gloriosa crítica dunha biografía de Robert Oppenheimer, o meu referente intelectual, pero o mercado editorial non vai por ese camiño e tiven esta semana algo moi distinto na man: un ensaio sobre cítricos.
Os limóns probabelmente sexan a froita máis decisiva da historia da humanidade. Cando apareceron como cura para o escorbuto permitíronlles ás tripulacións mariñas europeas lanzarse a dominar o mundo. Orixinarios de Asia, os romanos non os coñecían e chegaron a España por medio dos árabes. Quizais por iso, clima á marxe, non se deron historicamente en Galicia. Pero hai tempo que en certas zonas podemos deixar de depender das exportacións. Eu sempre lembro os paseos de rapaz aos limoeiros de Barrañán con Ana: foron a miña versión adolescente do patio machadiano onde medraba o limoeiro.
O lugar onde atopar cítricos é o Mediterráneo e en especial Italia. Alí desenvólvese un ensaio especial, extravagante, e non obstante interesante ao seu modo: El país donde florece el limonero, de Helena Attlee, que verte agora ao español a editorial Acantilado. O selo barcelonés dedica parte dos seus esforzos a libros de viaxe e descubrimento do Mare Nostrum e os lectores, case sempre, tiramos proveito deles.
Attlee traza a historia de Italia a través dos seus cítricos: a laranxa, a cidra, o limón. E ao principio o lector séntese un chisco desconcertado: será esta unha obra para especialistas en botánica? Ou máis estraño aínda, para versados en xardinería? A autora axiña despexa dúbidas: malia ser especialista en xardíns e organizadora duns —para min curiosos— percorridos polos xardíns italianos para turistas ingleses, o libro non é unha guía ao uso nin se centra demasiado nos detalles técnicos propios da botánica.
Ao pouco de comezar a lectura vese o lector mergullado nunha mestura de xeografía, botánica, arte da viaxe e cultura italiana moi xeitosa. É ben sabido que Italia é unha nación con moitos países e da man da autora viaxamos de norte a sur. No norte, Liguria e os perfumes, o Lago di Garda e os invernadoiros onde se protexe a froita no inverno. Máis cara o sur, en Amalfi, a enxeñaría para o cultivo no medio dos cantís.
E en Sicilia e Catania os cítricos do Mezzogiorno con todos os tópicos posíbeis. E é que antes de que a Mafia se dedicase á droga e aos negocios inmobiliarios que converteron Palermo nalgo moi parecido a Murcia, o negocio estaba nas laranxas e os limóns. Os bos afeccionados á saga de The Godfather coñecen á perfección a simboloxía das laranxas coa familia Corleone, que deixou dous momentos para a historia do cine: o tiroteo de Don Vito namentres merca unha e os seus xogos co neto denantes de pasar a mellor vida... cunha na boca.
Non teño moi claro que a autora pretendese tal cousa, pero o certo é que o seu libro remata por ser todo un manifesto económico contra as grandes corporacións e a favor do labrego que fai o seu traballo respectando as tradicións. Unha tras outra caen as historias repetidas: os cítricos foron a base dunha sociedade que se extinguiu para deixar paso a outras formas de cultivo e mercado pero a posmodernidade dálles unha nova oportunidade coa súa cultura do ecolóxico, o autóctono e unha promesa de vida máis lenta que inclúe, por suposto, unha comida mellor e as receitas que recolle Attlee teñen unha pinta deliciosa.
