POR IDADE, servidora podería ser una de tantas e tantos que exhiben as feridas da loita contra o franquismo. Mentiría. Eu vivín nunha plácida inopia, apenas sabendo que o noso Estado se chamaba Ditadura. É verdade que Franco, aquel vello de voz tremente e atiplada que morría asinando sentencias de morte, non me resultaba, precisamente por iso, nada simpático. Mais recibín a chuvia da democracia como terra erma que, malia a súa inconsciencia, perecería coa sede sen a piedade do ceo. Despois fíxose a luz e souben. Porque a liberdade é mestra sen ira, como dixera Luís Pimentel dos poetas.
Por iso o 23-F me fixo chorar. Estaba impartindo clases aos adultos no colexio do daquela chamado San Ciprián, no concello de Cervo, cando chegou un compañeiro coa nova. Traía un transistor e falaba moi nervioso porque, adiantándose aos acontecementos e acudindo á memoria do 36, temía pola propia vida. Seica fora, na época de estudante, militante do PC. Non me vou adherir á psicanálise para buscar naquel medo a súa afiliación actual ao PP, partido ao que pertence na actualidade e no cal ocupa un cargo. Eu non temía pola miña vida. Á fin e ao cabo non pertencía a ningún partido e, o único que me poderían achacar, era a miña defensa do galego e as miñas amizades ‘perigosas’.
Chorei por elas mesmo antes de ver, pasada xa a ameaza, as listaxes, non sei se apócrifas, das persoas que debían ser eliminadas. E chorei pola liberdade que, despois de nos amosar o seu fermoso rostro, corría perigo de se perder na escuridade doutro réxime totalitario. Rían de min unhas compañeiras de Ferrol, alleas ao futuro de opresión que eu lles anunciaba. Querían, se cadra, rebaixar a tensión; pero eu achacáballe a súa actitude á inconsciencia. Puxéronse máis serias cando, xuntas, escoitamos na radio como Miláns del Bosch declaraba o estado de sitio en Valencia e nos trasladaba así a un escenario que poucas cousas boas auspiciaba.
A noite foi longa e a luz do novo día tróuxonos a certeza de que, paradoxalmente, aquel frustrado golpe nos fixera valorar máis a democracia. Ninguén, ou moi poucos, quererían volver á caverna da que non ben acababamos de saír.
Xa nas aulas, para lles explicar ás nenas e aos nenos o que tería significado o triunfo de Tejero, urdín a historia do Premexentes, un personaxe que encerrara nunha gaiola a todos os paxaros da bisbarra para que non cantasen. A idea medrou e deu nunha alegoría teatral que aínda se segue a representar polos institutos. Con moita frecuencia me solicitan unha copia da peza que, editada nos Cadernos da Escola Dramática, está esgotada. O personaxe principal, deseñado por Xosé Vizoso para ilustrar a capa da publicación, seméllase moito ao garda civil que entrou no Congreso e pronunciou, pistola en man, o máis cutre dos discursos: «¡Se sienten, coño!». Mágoa que, nos días que corren, certos políticos se lle asemellen. Nese lugar non deberían escoitarse máis que palabras construtivas, palabras para a esperanza.
