Mapas

09/nov./13 - 23:50

EU CANDO era pequeno tiña principalmente tres xoguetes. Había un cento máis, claro, pero os que lembro con máis agarimo eran eses tres. Un xilófono, miña irmá pequena (si, era o xoguete máis divertido que había; e eu para ela igual, matino) e un atlas. Aínda está na casa de meus pais, ao lado do televisor. Artesanalmente forrado por miña nai para que non se desgastase e sorprendentemente ben conservado se temos en conta o tute que levou.

Meus pais dábanme unha libreta e alí pintaba eu bandeiras, copiaba ou calcaba mapas... E cando se me cansaba o pulso, lía; as detalladas e individualizadas fichas de cada país. Sen ser quen de establecer relacións, pero si de memorizalo todo. Caeu o muro e os colores eran igual de atraíntes, pero aquilo xa non había por onde collelo, a menos que un pretendese explicarlle aos nove anos á profesora de Sociais que a República Democrática de Alemania seguía existindo.

Mantiven un interese pola xeografía e a xeopolítica que volco de seguido nos meus artigos. De feito, a cartografía e a súa historia aparecen como factor en case que calquera actividade que realizo. No seu momento, por exemplo, dediquei moitas noites ao visionado da miña serie de televisión favorita xunto a ‘The wire’: ‘El ala oeste de la Casa Blanca’. E unha das miñas escenas preferidas ten que ver cos mapas.

Un mapamundi, ata ese momento, era simplemente iso para min. E o mesmo para a secretaria de prensa Cregg e para Josh Lyman, un modelo para min. Pero uns amabeis señores presentábanse ante a Casa Branca para explicar que os mapas estaban equivocados porque non ofrecían a imaxe «real» dos continentes.

Por exemplo, Groenlandia usualmente ten un tamaño similar a África cando esta é, na realidade, catorce veces menor; e Europa soe estar no medio cando debería estar moito máis ao norte. É o que se coñece como a proxección de Gall-Peters.

Así pois, cando atopei ‘En el mapa. De cómo el mundo adquirió su aspecto’, de Simon Garfield, que publica a editorial Taurus, non dubidei nin por un segundo. Tiven sobrada recompensa. Estamos ante unha obra que mestura á perfección entretemento e información dentro dun formato accesible tanto en linguaxe coma en extensión.

Tras unhas semanas nas que só aparecían por aquí libros moi contundentes, temos un que sen os apéndices a penas pasa das catrocentas páxinas, que dada a temática, están de continuo aderezadas cunha enorme carga gráfica en forma de gravados e fotografías.

Un aspecto que resulta especialmente destacábel é a versatilidade que amosa Simon Garfield. Os coñecementos que insinúa nalgunhas partes fan pensar que podería ter construído este traballo como un árido traballo de cartografía (nomeadamente a renacentista) e museística, cun pequeno excurso quizais para poñer picante coa axuda das dúas grandes intrigas que rodean ás obras de arte: os fraudes e as subastas multimillonarias. En lugar disto, atopamos unha obra que se ramifica acollendo todo tipo de análises de tipo tecnolóxica, mapas menos convencionais e disquisicións histórico-científicas de primeiro nivel.

A tecnoloxía revoluciona todo e os mapas foron un dos elementos que máis cambiaron nestes anos. Eu son moi de preguntarlle aos paisanos aínda, tendo en conta que lugares coma Chao do Monte ou A Tapada non aparecen nos GPS. Pero hai que recoñecer que en cidades ou en traxectos longos o trebello é unha marabilla. Garfield conta a súa historia, o seu funcionamento e a súa razoábel evolución, que liquidará de todo os enormes mapas en papel.

Pero non queda aí co tema da tecnoloxía: un capítulo sorprendente (alomenos para o que esto escribe) foi o dedicado ao mundo dos mapas nos videoxogos, que demostran a capacidade de insertar a cartografía no mundo do entretemento e mesmo de crear a partir dela un xénero (os xogos de rol con percorridos abertos) de grande éxito comercial.

A anécdota que relataba hai unhas liñas amosa o divertido que pode ser o tema dos mapas cando un sae do convencional. A proxección de Peters, segundo se explica, ten as mesmas vantaxes políticas que erros técnicos, e os países semellan estar postos na corda de tender a roupa.

O mapa de Vinland é o primeiro no que aparece América, pero é posíbel que nunca se descubra se é verdadeiro ou un fraude. Os mapas dos sucesivos descubrimentos feitos na Antártida non difiren en demasía daqueles que poderían facer vostedes namentres len este artigo, toman unha cervexa no bar e lle explican ao de enfronte cómo chegar á casa da aldea.

A descrición da fabricación artesanal de enormes esferas, como a que o goberno USA lle regalou a Churchill en 1942, ten un indubidábel atractivo literario. En fin, estes episodios conseguen dar un grande ritmo á narración.

E cando Garfield ten que mergullarse en temas máis complexos, mantén o nivel. As descricións de cómo Eratóstenes mediu o diámetro da terra coa axuda só dun gnomon, ou de cómo Ptolomeo ou Mercator facían os seus cálculos non desmerecen ao resto da obra a pesares da complexidade inherente ao asunto.

E tampouco o fai a miña explicación preferida sobre a cartografía histórica: o por qué América recibiu o nome de Vespucio no canto de recibir o de Cristóbal Colón. A culpa foi doutro xeógrafo chamado Waldseemüller.

E a historia ten o seu aquel: moitas veces, unha vez metida a pata, xa non hai maneira de sacala. No ano 1507, Waldseemüller bautizou o continente, e no ano 1513 recoñeceu o seu erro e atribuiu o descubrimento a Colón. E así os inexistentes dracones deixaron paso ao inexistente Amerigo. Cousas que descubrir nos mapas.