Acceda a todos os contidos da última edición do suplemento 'Táboa Redonda'
O LIBRIÑO —só 35 páxinas— titulábase 25 lecciones sobre hipnotismo. Segundo o resumo da portada era toda unha garantía: "El curso más perfecto, completo, fácil de aprender y exhaustivo del mundo, que abarca la ciencia de la curación magnética, la telepatía, la adivinación del pensamiento, el magnetismo animal y otras ciencias afines". Pero Leonard, un adolescente criado nunha familia xudea e burguesa de Westmount, Montreal, non aspiraba a tanto. O que quería o mozo, tan baixo que puña soletas nos zapatos para gañar uns centímetros, era ver á criada en pelotas. Nunca contemplara unha muller espida e a serventa que traballaba na xastrería familiar era guapa coma un sol. Así que estudou ás agachadas e un día fíxolle sentar á rapaza no sofá Chesterfield do salón.
Para o 17 de xullo de 2008, con 73 anos, Leonard Cohen pulira a técnica. Vestido cunha elegancia impropia dun home arruinado, preparou outra sesión de hipnotismo. Primeiro previu ao seu público do O2 Arena de Londres. "Non se alarmen", avisou, "probablemente nunca viron ningún coma este. Vai só", aclarou, e arrincou a melodía enlatada de teclado. Entón comezou a interpretar Tower of Song como aprendera daquel manual: "Deje que su voz baje poco a poco, hasta que sea apenas un susurro; si se apresura, fracasará". A música é unha base de Casio infantil redimida por un coro de anxos que canta du-du-bam-bam-bam-da-du-bam-bam. Pero as palabras do músico son tan evocadoras, o seu recitado tan cálido, que para o final da canción, cando anuncia que penetrou «na esencia das cousas» e pregunta á bancada se quere que revele "o misterio da vida", os ouvintes están convencidos de que si, de que se alguén pode descifrar o significado desta lea é Leonard Cohen.
Hai quen sitúa o punto de partida noutro momento. En 1950, cando aquel rapaz coidado por mulleres —seu pai morreu cando era un pícaro— mercou, con 16 anos, un poemario de García Lorca nunha libraría de segunda man. Ou nun parque, uns meses despois, co encontro de Leonard e un mozo español que lle ensinaría, antes de matarse, seis acordes de guitarra. Pero en toda a súa obra hai algo daquel primeiro ritual na salita: a fascinación polo poder da palabra. Cohen diría máis vello, co seu tono habitual entre o misticismo e a brincadeira: "Todas as aventuras da pornografía e o amor e a canción son só pasos cara a visión sagrada dun corpo espido". E para ligar na gris Montreal da posguerra había que darlle. O poeta adolescente e os seus amigos rastrexaban de madrugada as rúas desertas coma unha manada de lobetos. "No era coma hoxe, non te deitabas coa túa moza. Eu só quería abrazar a alguén", queixouse o músico canadiense nunha entrevista.
En toda a obra de Leonard Cohen hai algo dun ritual que fixo cando mozo: a fascinación polo poder da palabra
Aquelas incursións nocturnas puxérono en contacto co mundo adulto. Comezou a andar con Irving Layton, un poeta de fama en Canadá, 22 anos maior ca el. Coa súa axuda publicou o seu primeiro poemario, Comparemos mitologías (1956; Visor de Poesía, 2002). A principios dos 60 aproveitou unha beca do goberno para viaxar. Pasaba tempadas en Nova York, na que frecuentou a bohemia da cidade. Tamén en Londres, onde tecleaba unha Olivetti verde nunha pensión e paseaba pola beira do Támesis cunha gabardina azul. E nesa época apareceu polo paraíso branco de Hidra, en Grecia. A illa era unha reserva de xente que se buscaba a si mesma e que viviu o amor libre dos hippies con varios anos de antelación. Alí coñeceu a Marianne Ilher, a súa musa escandinava, e pensou en botar raíces. Pero Leonard Cohen é un peregrino. Durante décadas moveríase dun a outro dos seus lugares fetiche para escapar do negocio da música, das mulleres que o amaron, da paternidade. Sylvie Simmons retrata en Soy tu hombre (Lumen, 2012) a un tipo que sobrevive a través da evasión.
Con todo, moverse require pasta e a Cohen non lle chegaba co salario do escritor, malia alcanzar status de prometedor novelista con Hermosos perdedores (1966; Edhasa, 2011). De volta a Nova York tratou de asomar o seu nariz de aguia no negocio da música, que semellaba máis lucrativo. O tour polos despachos das discográficas foi infrutuoso; ninguén atopaba un espazo para aquelas reflexións acústicas sobre o sexo e Deus. O impulso viría das mulleres. Judy Collins, Buffy Sainte-Marie e Nico gravaron as súas cancións antes de que Leonard debutase en solitario. Mellor así: para o cantante novato (33 anos), a experiencia de enfrontar ao público foi unha tortura, ata o punto de encargar a un amigo escultor unha máscara de xeso para actuar. As súas primeiras xiras son lendarias entre o gremio pola cantidade de drogas (LSD, Mandrax) que tomou para espantar a íntima sensación de ser un farsante. Tamén son ricas en anécdotas: o (sarcástico) saúdo nazi en Alemania; a entrada a cabalo da banda nun escenario de Texas; a quenda de concertos —a petición do músico— nos manicomios, os únicos lugares onde cantaba a gusto.
A Cohen custoulle progresar nun panorama musical copado polo rock, que vendía xuventude. No documental Bird on the wire (Tony Palmer, 1974) o artista é fiscal do seu propio talento. Noutros casos, o inferno eran os demais. Comezou a gastar fama de santo patrón dos deprimidos e apenas tiña eco fóra de Canadá e algúns países de Europa. Cando gravou con Phil Spector, este encheu Death of a ladies man (1977) dos seus arranxos musicais e afogou as palabras do cantautor, convertido nunha Ronette. O músico canadiense deu por bo o disco só con acabalo vivo, dada a querencia do produtor polas pistolas, presentes en cada recuncho do estudo. No 1984, tras catro anos afastado da vida pública, Leonard presentou Various positions aos xerifaltes de Columbia. Levou unha patada no cu: "sabemos que vostede é grande, pero non se é bo", responderon.
A ferida de Various positions trouxo unha depresión. "Deixei un naufraxio de 15 anos de familias rotas e habitacións de hotel pola radiante idea de que a miña voz era importante", confesou, incapaz de compoñer. En pleno desespero deulle por mercar un teclado Casio de 99 dólares. Atopou consolo ao fedellar nel e viñeron as cancións. Cando tocou entrar no estudo, Roscoe Beck, o produtor, botou as mans á cabeza: o artista quería conservar as melodías, tan barateiras coma o propio sintetizador. Mesmo había un solo, o de Tower of Song, tocado cun só dedo. Pero aquel son de discoteca pasada de moda casaba cunhas letras provocadoras —cargadas cun humor corrosivo— e co bíblico recitar do intérprete. En 1988 saíu I'm your man; en 1992, The future. O mentireiro que non entoaba encadeara dúas obras mestras do pop. Mellor aínda, o guía espiritual dos tristes era quen de aliviar o peso da vida. Escoiten Anthem: "hai unha fenda en todos nós/ así é como entra a luz".
Sen embargo, a fenda de Cohen mancaba máis ca iluminaba. En setembro do 1993, á volta do tour de The future, deixou prantada a Rebecca de Mornay e a unha carreira —por fin— de éxito. Primeiro marchou a vivir co seu amigo Sasaki Roshi ao centro zen de Mount Baldy, en California, onde foi ordenado como monxe budista co nome de Jikan. Pero aínda tiña sede. Cara a fin do milenio escapou á India para estudar o hinduísmo de Ramesh Belsekar. En Bombay espantou a depresión e sentiuse listo para regresar á vida pública. Na música non tivo tanta confianza: gravou dous discos nos que cedeu protagonismo a colaboradoras como Sharon Robinson ou Anjani Thomas, e non quería nin falar de xiras. Ata que no 2004 descubriu que a súa representante, Kelley Lynch, levara sete millóns de dólares das súas contas bancarias.
Un ancián que se descubre arruinado despois de cinco décadas de traballo pode sentirse tentado a mandar todo á merda. Cohen puxo un sombreiro. Como canta en Tower of Song, o himno menos épico e máis poderoso xamais escrito sobre os oficios que quitan e dan a vida: "Os meus amigos marcharon e o meu pelo está gris./ Agora dóenme as partes coas que me divertín/ e estou tolo por amar, pero non teño intención./ Só pago o alquiler diario na Torre da Canción".
