Acceda a todos os contidos da última edición do suplemento 'Táboa Redonda'
Se alguén me tivese preguntado antes do verán cales eran as dúas mellores obras da literatura universal non traducidas ao español tería dito que a Gerusalemme Liberata, de Torquato Tasso, e El hombre invisible, de Ralph Ellison. A primeira é un poema épico sobre as cruzadas no que brilla a arte de Tasso, poema e personaxe de meirande importancia no XVI italiano xunto a Ariosto e Boiardo. A segunda pode ser a mellor novela da posguerra estadounidense: nin Roth, nin Auster, nin sequera Barth, Gaddis ou Pynchon. E agora os lectores españois poderana disfrutar directamente en edición de peto, fornecida polo selo DeBolsillo, nun traballo de tradución de grande mérito xa que, coma no caso de Marlon James hai uns meses, atopámonos ante unha obra que orixinalmente adquire grande forza grazas ao uso dos sociolectos propios dos negros do Sur de Estados Unidos e Harlem.
A Ellison bautizárono como Ralph Waldo, unha homenaxe a Emerson e unha mostra das expectativas do seu pai. Pero había un 'pequeno' problema: era 1913 no estado de Oklahoma e Ralph Ellison era negro. Entre 1885 e 1930 houbo 50 linchamentos de persoas de cor nun estado no que estaban plenamente vixentes as leis de Jim Crow, que permitían a total discriminación entre brancos e negros. Nos primeiros capítulos da novela podemos apreciar a vida nas cabanas: pobre, brutal, misérrima e incestuosa.
Se o narrador anónimo é invisíbel non se debe a un accidente ou unha condición física. Non estamos ante unha novela de ciencia ficción, pese a coincidencia con H.G. Wells. Simplemente, a sociedade estadounidense négase a ver ao protagonista, é cega ante o negro. E iso a pesares dos seus intentos de facerse visíbel, o máis salientábel o seu traslado a Harlem.
A imaxe que se trasladou deste barrio neoiorquino en Europa é a do gueto na súa peor expresión. Se un visita Harlem agora atopa outro barrio residencial máis: o que aparece na novela quedou destruído polas polémicas actuacións de Robert Moses. Denantes da guerra non só acolleu a pobres niggas senón un renacemento cultural protagonizado por persoeiros como W.E.B. Du Bois, Zora Neale Hurston, Langston Hughes, Duke Ellington ou Billie Holiday.
Alí atopa o narrador a súa verdadeira personalidade, vinculada á actividade política. As súas capacidades como orador gáñanlle un posto principal no Partido Comunista (A Irmandade), o único semella loitar pola mellora das condicións dos negros. Esta vinculación entre movementos civís contra o racismo e comunismo xeraría nos 50, 60 e 70 investigacións dirixidas polos servizos segredos: a súa semente tamén se atopaba en Harlem. Non lles sorprenderá saber que A Irmandade acaba fragmentada en distintas correntes: o nacionalismo negro e fanático de Ras o Destrutor —antagonista do narrador—, o comunismo puro dalgúns e a procura de verdadeiras melloras dos máis inxenuos —por exemplo, o home invisíbel—.
A opresión domina o inicio e o final da novela, co narrador pechado nun zulo, fuxindo dos intentos de linchamento dos seus antigos compañeiros ideolóxicos e aínda compañeiros de raza e enfrontado aos demos do seu pasado. Desa opresión nace o ton onírico e alucinante que percorre toda a novela, que non deixa de remitir en ningún momento ao descenso aos infernos de Dante. O lector parece acompañar ao protagonista nun soño que ten que culminar coa "acción aberta": o intento de cambiar o mundo. E o mundo cambiou grazas a artistas como Ralph Ellison, ao que agora, por fin, podemos ler en español. E agardemos que algún día en galego, xa que estamos.
