A inestabilidade en forma permanente e estable

A POLÍTICA é como o teatro: busca unha estabilidade imposible. Un equilibrio que transforme a enerxía en historia igual que a electricidade se converte en luz nun foco. Non é un acto poético, en realidade. É só a imposibilidade de que se faga doutro xeito.

A estabilidade é un fenómeno físico que se produce cando un obxecto mantén un equilibrio perfecto. Pero os humanos teñen dificultades para conseguila porque non son obxectos. A política é un territorio inestable e esa é a súa natureza porque o equilibrio político estaba baseado no contrapeso das forzas. Nas democracias faise un algo de espectáculo con isto. Nas ditaduras tamén, pero é doutra natureza: chámase pelotón de fusilamento ou golpe de estado. Como é tráxico, como é brutal, é moi efectivo. Entre os dous xéneros está a democracia disimulada, que é traxicómica porque quere aproveitar a forza dos votos para non ter que facer o que a xente pediu. É traxicomedia porque sería divertido se non fose que custa algunhas vidas polo camiño.

O espectáculo é inestable. O teatro é inestable. A profesión escénica é máis inestable aínda. Algún sarcástico da dereita cultural aseguraba que para os artistas os tempos de crises son mellores porque un artista acomodado non ten verdadeiras motivacións para «crear». Era un intercambio de dons: deixa os artistas co seu talento e o estómago a medias que eu xa me apaño moi ben coa miña mediocridade de estómago cheo. Non sei se o concepto tivo fortuna, pero na práctica parece que si, que case todo o mundo está conforme con que os artistas, os comediantes neste caso, anden sempre preocupados pola brevidade do seu horizonte, pola inseguridade do presente e pola completa falta de estabilidade, esa palabra que Rajoy e os seus coristas repiten con tanta insistencia como falta de entusiasmo. O capitalismo é desta opinión: cre que os artistas e os traballadores renden máis canto máis inseguro é o seu presente. Digamos que é a opinión contraria ás empresas que venden seguros e tamén é a opinión contraria á dos directivos das grandes empresas do capitalismo que, en xeral, prefiren traballar con contratos blindados.

Pero nun escenario todo é inestable. En Galicia, incluso as temporadas teatrais son inestables. Tanto que non está claro se existen. Pode que no mesmo mes, xaneiro por exemplo, coincidan cinco estreas. Pero non por iso podemos dicir que comece a temporada. A pesar de ser artistas, os profesionais galegos do teatro son xente práctica e saben que as temporadas coinciden máis, ou menos, con como vaian os ciclos das axudas da Axencia Galega das Industrias Culturais (Agadic). Porque o teatro pódese facer co mesmo amor que John lle profesaba a Yoko, pero poñer combustible no depósito da furgoneta só se pode facer con cartos.

Xaneiro non é un mes de estreas, pero este mes hai novidades nos teatros galegos. Eses teatros sen rótulos luminosos e con carteleiras físicas que parecen máis taboleiros de anuncios de pisos de aluguer dunha facultade. Este mes que remata sumáronse á oferta escénica obras tan dispares como ‘Palabras malditas’ ou ‘Xurdefete’, para públicos tan distintos como ‘Os vellos non deben de namorarse’ con monicreques ou ‘Os amores de Jacques O Fatalista’ sen eles. Sen facer reconto científico, a carteleira estreou esa cea humana que é ‘Raclette’. Entre as cinco debuxan unha dimensión ampla de intencións e a certeza de que en Galicia é difícil definir que é corrente principal. En certo sentido, en Galicia todo é teatro alternativo, pero non temos moi claro a que é alternativo. É unha demostración máis dese sistema de sabedoría tan netamente galego: sabemos o que non queremos, non temos tan claro que queremos.

Pero examinadas como coincidencia as cinco estreas deste mes que uns días é inverno e outros quere ser primavera, resulta unha conclusión que está tan asumida que acrecenta a súa brutalidade cultural. Estas cinco obras teñen algo en común para un espectador algo distraído: son teatro galego. E o xentilicio volveuse etiqueta cultural, área limitada, definición á baixa que en aparencia marca un xeito de facer pero que, na realidade, só marca un xeito de ver. Como se todo o teatro feito en galego estivese feito para o mesmo tipo de espectador, como se os espectadores de Ibuprofeno Teatro e de Teatro do Noroeste tivesen que ser obrigatoriamente os mesmos só porque utilizan o mesmo idioma. Como se o idioma fose escenicamente máis decisivo que a linguaxe. Quizais isto tiña algún sentido en 1982. Pero en 2016 debería haber outra perspectiva. Porque os tempos cambian, digan o que digan os constitucionalistas.

No teatro hai pouca estabilidade, agás na etiqueta do teatro galego que, como na literatura, acabou por estabilizarse como un apartheid para manternos ‘no noso’, diante dese andel mental no que se supón que hai teatro e teatro galego. Sen dereito á universalidade. Igual é diso do que falan cando din estabilidade.