PENSABA CENTRAR este artigo nas mulleres filósofas, debido á proximidade da conmemoración do Día da Muller. Revisando certo material no que me ía basear asaltáronme unha serie de dúbidas. Estas dúbidas apareceron sobre todo cun libro de Gilles Menage, latinista francés nado no ano 1960, onde ao longo do mesmo elabora sesenta e cinco entradas sobre filósofas da Antigüidade, hainas platónicas, megáricas, pitagóricas, estoicas, cínicas, peripatéticas.... Nada menos que sesenta e cinco entradas nun estudo do ano 1690 sobre a Antigüidade. Ata o propio Umberto Eco sorpréndese, pois el apenas si atopa noutras enciclopedias referencias recollidas nesta ‘Historia das mulleres filósofas’ a excepción de Hipatia; de aí que dixera: «Non é que non existisen mulleres que filosofaban. É que os filósofos preferiron esquecelas, talvez logo de apropiarse das súas ideas». A verdade é que entón entendín por que ata cuarto de carreira non escoitara ningunha referencia a algunha outra filósofa.
As dúbidas centrábanse en que eu ía cometer o mesmo erro, comentando o traballo dalgunhas destas filósofas separadamente. Si, separadamente, coma se fosen algo raro a destacar, algo en perigo de extinción ou simplemente manter un ‘apartheid’ seguindo o pensamento dominante.
A estas e outras moitas mulleres filósofas non se lles integra na historia do pensamento, pola mesma razón que ese pensamento alimenta a sociedade patriarcal. Unha sociedade patriarcal que xorde e se fundamenta na división sexual do traballo, na herdanza, a familia, que se afianza na Antigüidade, se estanca na Idade Media e se desenvolve co liberalismo político, apoiado pola Inquisición para desaparecer aquelas mulleres máis molestas.
Un patriarcado que resistiu as loitas das mulleres ilustradas e as das sufraxistas, pero que foi obrigado a asumir e recoñecer certos dereitos que tamén defenderon as mesma mulleres da revolución industrial, da rusa e que ao remate da Segunda Guerra Mundial se negaban a volver a casa loitando polo recoñecemento dos seus dereitos políticos, económicos e sociais.
A verdade é que parecía que todo ía vento en popa co Estado de Benestar, sobre todo para as mulleres do ‘primeiro mundo’, que cada vez conquistaban máis dereitos no eido laboral, de participación, en contra da violencia... A igualdade semellaba case real.
A democracia facíanos a todos e a todas iguais, pero fomos percatándonos de que era, e segue a ser, unha igualdade formal. Só temos que mirar certos datos sobre o paro, os salarios, a pobreza e un longo etcétera, para cerciorarnos que durante moitos anos asumíronse certas ideas e certas políticas a nivel superficial, pero non se cambiou radicalmente a estrutura e os valores da nosa sociedade. O patriarcado segue a ser un alicerce fundamental da sociedade que se retroalimenta co capitalismo, a outra base do sistema.
Atopámonos ante un mapa que sitúa as mulleres outra vez na pobreza, na escravitude, no analfabetismo. Ademais, pídesenos que aparte de encher a despensa sexamos solidarias e coidemos aos anciáns, aos enfermos, eduquemos as crianzas e teñamos as nosas casas como «os chorriños do ouro», pobres pero limpas, iso si. Disimulemos a crise, así non se notan tanto os recortes en servizos públicos que para iso temos ás mulleres, se xa o facían antes por que non o van a facer agora?
O servilismo aos mercados entra en contradición cos avances conquistados en materias de igualdade e xustiza social. Unha vez máis, queren reducirnos ás mulleres ao ámbito privado, calarnos, que volvamos ser ese exército de reserva, esa man de obra barata en mans dos mercados.
Unha vez máis, o pensamento dominante só mira nunha dirección, non escoita á metade da poboación pero si que pretende utilizala.
Se cadra, a maiores de compartir o poder, que tamén, deberiamos compartir a cotidianeidade. E no cotián construír unha sociedade máis xusta e igualitaria, escoitando todas as súas voces.
Non me resisto a terminar sen unha frase de Olympe de Gouges, escritora e política do século XVIII:
«Home, es capaz de ser xusto? Unha muller faiche esta pregunta».
