DISPOÑIÁMONOS a celebrar o Día da Patria uns, o Día de Galicia outros, dúas caras ou xeitos de ver as cousas que se fundiron nunha, a da dor única e común, cando se produciu a traxedia.
Procura quen isto escribe as palabras xustas para o pranto polas vítimas que o son de todos e todas nós, aínda descoñecendo neste momento os seus nomes e a súa procedencia. Non sabemos cantos regresaban e cantos viñan pasar uns días a un país de promisión fermoso e acolledor. Descoñecemos que apertas quedaron por dar, que brindes por facer e que paisaxes por visitar. Fican só os heraldos negros, como lles chamara César Vallejo aos golpes da vida.
O poeta chileno, ben pouco acariñado pola existencia, falou deles con coñecemento: «Son poucos; pero son... Abren gábeas escuras no rostro máis fero e no lombo máis forte. Serán talvez os poldros de bárbaros Atilas; ou os heraldos negros que nos envía a Morte».
Non é o máis habitual soñar a morte; mais, de facérmolo, pediríamos que chegase mansa, un sono no sono, un hiato suave entre a respiración e o alento da terra. Mais ela non pregunta, simplemente elixe o xeito e a maneira na ampla nómina dos tránsitos posíbeis. Porén, unha vez que sucede, entendemos que os defuntos xa teñen pagada a peaxe para pasar á outra beira e son as familias, as persoas que os choran, as que máis nos doen. Cómprelles todo o noso agarimo e solidariedade. E tamén, cando sexa o momento, o esclarecemento máis rigoroso do acontecido, porque sen xustiza a paz non chega nunca.
Hai pouco máis dun mes que eu fixen ese mesmo camiño, no mesmo horario, tamén nun Alvia, se cadra co mesmo maquinista, pero non era o día. Por fortuna, non o sabemos. Sería tremendo ver, como naquel relato de Edgard Allan Poe, a coitela a cadora máis cerca da cabeza.
Precisaranse moitos anos para que esvaeza a cor negra que desde agora tingue a que fora a data máis festiva do país galego. E, paradoxalmente, mentres nos dure a vida estamos obrigados a recordar para que a morte teña menos poder.
Porque, malia todo, a maior homenaxe que lles podemos facer aos que xa non están é lembralos vivos e felices. Quero pensar que hai un lugar en que o tempo regresa río arriba na procura da fonte primeira, para beber como auga purísima, ese proxecto de eternidade que levamos escrito nalgures.
Á dor, como á alegría, é difícil poñerlles letra. Vívense e, se acaso, fálase despois do pouso que deixaron. Por iso, xa de antemán, pido desculpas por unhas palabras que nunca expresarán o que sentimos todas as persoas que aínda gardamos un anaco de corazón. Talvez só debera escribir aquel epitafio antigo: «Que a terra vos sexa leve».
