''Han desaparecido aquellos personajes inolvidables que teníamos''

DESDE A VECIÑA aldea de Tiagonce achegábase á vila case todos os martes un parvo mental, xa entrado en anos. Camiñaba de ganchete da súa vella nai. Vestía saia, non calzón. Coñeciámolo co nome de Antoniño Calatila. Sinxelamente, porque eran estas as únicas palabras que pronunciaba, mentres lle daba voltas a un garabullo entre o índice e o polgar.

Francisco Fernández del Riego / Vilanova de Lourenzá

Camilo de Riba, da parroquia de San Vicente, era un home moi amigo de conversar e, nas xuntanzas cos veciños, nas rogas, na mata do porco, nas mallas, na esfola do millo ou nas longas noites de inverno a carón da lareira, endexamais podían faltar os seus contos que, segundo el, eran historias verdadeiras. «Canto vos digo -aseguraba-, son feitos que pasaron. Cóntovolo para que vos saibades desenvolver se vos sucede algo semellante».

Manuel Rodríguez López / Paradela

También han desaparecido aquellos personajes inolvidables que teníamos y que, casi como colocados por el alcalde, aparecían en el menos pensado rincón de la ciudad. Me refiero a Pepiño de la lotería; el vendedor de periódicos, que voceaba los titulares sin parar; el Lerie-leriele, qué fondo lo entierran; Julito y su fútbol; Valentín y su carretilla; Caga na Brocha; Pepito Calderillas...Todos ellos eran también parte de Lugo y estaban poco menos que incluidos en la programación de las fiestas de la capital.

Ángel de la Vega / Lugo

Unha veciña viúva, que vivía a conta dunhas poucas ovellas e uns pequenos terreos, tiña a virtude de ser inimiga de todas as veciñas, menos dunha, para ter con quen falar. Cando pasaban por diante dalgunha das que tiña en contra, sempre cantaba esta cantiga: «Por que non cantas paxaro?/ Porque non teño alegría. / Non hai cousa que se faga de noite / Que non se saiba de día». Ao acabar a última estrofa remalaba os ollos de cara á persona a quen desexaba satirizar. E como tiña uns ollos moi grandes e negros, a remaladura facía un doble efecto.

Jesús González Rodríguez (Abeledo) / Taboada

Acórdaseme que sería polo ano 35 cando iamos ás mazás do Cándido do Agro; cando ía ver como O Cheirón, un dentista clandestino, arrancaba as moas aos paisanos sentados nunha banqueta debaixo dun carballo; paréceme estar vendo ao Félix e á Ramona que retrataban aos seus clientes cun armatoste montado sobre un trípode; un cego de Maceda que tocaba o violín e vendía coplas; o Domingo, tío da miña nai, que andaba ofrecendo rosquillas e copas de augardante; os augadores, cun garrafón de auga ao lombo preso por unha correa. Botábanlle unha dulzaina amarela e vendían o latón de auga a perra chica. Todos bebían por el e, de vez en cando, enxugábano con auga que levaban nunha lata grande de sardiñas e nunca se soubo de contaxios.

Maruxa Besteiro Silva / O Páramo

O profesorado tratábame moi ben e o latín era a miña asignatura preferida que me serviu de base para aprender francés, italiano, portugués e ata o inglés. Mondoñedo era unha fonte cultural importante por influenza do seminario. O Macizo, que era obreiro, lía de todo; O Pallarego, barbeiro e músico, era un personaxe moi culto que o fixo famoso Cunqueiro. É digno de contar o que lle pasou ao Macizo. Cando voltou de América donde pasara dous anos, achegóuselle unha rapaza falándolle castrapo e el díxolle: «No te esfuerces más, puedes hablarme en gallego, que poseo los dos idiomas».

Xosé Trapero Pardo / Mondoñedo

Durante el día, tenías ocasión de disfrutar de muchos olores, casi todos muy buenos y peculiares de Quiroga, según la zona y época en que estuvieras, así como oír nombres o cruzarte con personas tan familiares como: Xan da Vitorina, ou Furgas ou Rucho... señora Anselma, y tantos otros que sonaban a un Quiroga agradable de gente buena...

Eugenio Bobillo Rodríguez / Quiroga

Cose Carallas fue un sastre remendón que daba vuelta a los trajes, pero con pujos de maestro. Hombre huraño y de mala uva. Terminó siendo conserje de la Juventud Católica.

Pepe Barreiro / Lugo

También hay gentes del pueblo que voy evocando en diversos días, repitiéndolos hasta que tengan forma. Todos son gente que existe o existió, con sus nombres. No quiero «inventar» nada. Por ejemplo, Hortensia, la lechera de mi casa de Quiroga, que fue una de las hadas de mi poema ‘Muller do pobo’. Xosé do Roxío, el viejo labriego que tanto amé hasta su muerte. Lucinda, la muchacha de mi hermana, conservo una foto suya conmigo, de cinco o seis años, bellísima, casada después con un paralítico, ahogada en el río Soldán.

Eduardo Moreiras / Quiroga

Mondoñedo é unha vila moi atractiva que sempre tivo xentes interesantísimas: poetas, tipos pintorescos e ata cregos raros que botaban discursos en latín ao xeito de Cicerón. A xente recorda frases moi famosas, como a de Cándido Carreiras, destacado republicano perseguido pola ditadura. Cando marchou desterrado a Ribadeo, aos amigos que acudiron para despedilo, díxolles: «Á volta xa vos falarei dos Borbóns». Ao se proclamar a República volveu ao seu pobo e o primeiro que fixo foi visitala sepultura do seu correlixionario, o poeta Leiras Pulpeiro. Pousou un ramo de flores, axeonllouse, e facendo bucina coas mans berrou: «Leiras, chegou a República». Verdade que foi unha ocorrencia ben chocante?

Ánxel Fole / Mondoñedo

Cando saíu Lamote, todo o mundo me dicía que eu para o personaxe pensara en Pepito Gayoso. E igual si. Pepito Gayoso estaba aí e eu tíñalle moito aprezo. Pero en Chantada, na presentación do libro, saíu un home por alí dicindo que non, que era Pepe Lolo, que eu non sei quen era ese señor, e por casa debo ter unha carta dun profesor de Salamanca que me preguntaba se eu era de alí, ou estudara alí, porque estaba claro que o Lamote era un veciño da cidade. Deste xeito o Lamote ten cousas de Magoi, de Torbeo, e de Bretoña, de Salamanca e doutros señores que nin siquera coñezo.

Paco Martín / Lugo

Recordo ao señor Muiña, o alguacil, que co seu bigote e a gorra de prato parecía un kaiser, e cobraba moi serio o recibo ás mulleres que vendían calquera cousa no mercado os domingos de feira. Miña nai deulle unha vez un empuxón e tirouno o chan, porque estaba ata o nariz de que nos perseguira a Fiscalía de Taxas. El non tiña naturalmente a culpa. A cousa non morreu así como así, foi procesada en Lugo «por atentado a la autoridad».

Eugenio Núñez Ríos / A Pontenova

O poeta policía era Pedro, e ademais agora eu teño unha gran relación con el porque está en Ourense, e segue exercendo, máis como poeta que como policía, porque como policía está xubilado. O meu primeiro encontro con el, que foi un encontronazo, foi nunha polémica sobre o tema da literatura comprometida, que nos anos sesenta en Lugo eran palabras maiores. El contestoume, creo que un pouco de esguello, cun seudónimo, porque os policías non poden ter polémicas públicas, nin agora, nin menos na época de Franco, co seudónimo Machamartelo. Pero teño que confesar que hoxe xa non é policía, que é poeta; poeta en galego e castelán. Cada vez mellor poeta, pois probablemente esa foi a súa vocación. Mentres eu tiven no ano 48 o privilexio de estudar a carreira que me apetecía, Letras. El, se cadra, non tivo máis opción que, para fuxir do sacho -eu son un fuxitivo do sacho-, estudar para policía.

Xesús Alonso Montero / Lugo

Antoloxía da Memoria de Lugo:El Progreso: luns, mércores e sábados.TeleLugo: martes, ás 22.00 horas. Reemisión diaria. Dirección: José de Cora. Imaxe: Memé Díaz. Ilustracións: Vinicius. Fotografía: Arquivo EP.

Comentarios