''Eses anos da guerra só os entendemos os que os vivimos''

NA GUERRA presenteime voluntario. Botei tres anos no frente, nun dos peores sitios, en Teruel. Dios mío, que non volva! O pasado non se esquece, nunca lle encontrei explicación a esa maldade.

Jesús Fraga Balseiro ‘Xanás’ / Viveiro

Outro tío meu, ferreiro de oficio, foi á guerra dos mouros do 23. Como sabía traballar o ferro, metérono en aviación. Os avións eran daquela de ferro e lona. De pano de saco, dicía o meu tío. Non sei por que, supoño que por brincadeira, uns sarxentos aprendérono a pilotar un daqueles avións. Polas noites, na lareira, moitas veces oínlle contar as súas aventuras como piloto. «Un día, despois da sesta, pensei, vou dar unha volta co avión. Como non tiñamos bombas, enchín aquilo de pedras e fun voando sobre os montes. Mouro que vía, pedra que levaba. Moitos matei!».

Basilio Losada / Penaboa / Láncara

Uns falanxistas ían en busca dun home de esquerdas que se agachou nunha cheminea dunha lareira en Vilamaior de Negral. Foi visto por un deles, que pese a todo, calou. Outro home foi perseguido en Miraz. Ocultouse nunha morea de herba, pero foi descuberto e alí o mataron. Outro agachouse nun castiñeiro oco en Xulacasa. Os fuxidos, ao non ter que comer, roubaban nas casas e eran perseguidos pola Garda Civil. Moitos fuxidos doutras parroquias atoparon refuxio na casa do estanqueiro de San Martiño de Condes.

Sandra Ascariz Espiñeira (recollido) / Friol

Llevaba dos años en África, destacado en el monte para defender la frontera con Marruecos. Ese día me dieron el rancho habitual, un cazo de garbanzos con nabos. Me tocaron 27 garbanzos, los conté, y decidí que era mejor morir de un tiro que de hambre, por lo que fui a la División Azul. Estaba tras el fusil ametrallador, en primera línea. Éramos voluntarios, ¿a quiénes iban a mandar de primeros? Nos daban la orden de avanzar y lo hacíamos como podíamos, por encima de muertos y heridos, el objetivo era que no te mataran. A veces íbamos con los machetes en el cañón del fusil. Matar al primero costaba, pero después ya clavabas como en un saco de lana.

Gerardo Dorado / Penas / Baleira

Los soldados pasábamos tanta hambre que íbamos a Nadela a robar maíz y patatas. Nos ofrecieron muchos privilegios, si nos presentábamos voluntarios a la División Azul, pero después no cumplieron nada de lo prometido. Era escolta de intendencia y me ocupaba de que el avituallamiento llegase a las tropas. Nunca estuve en una batalla y no pegué ni un tiro en Rusia. A la vuelta, Franco nos recibió como si no hubiésemos hecho nada.

Carmelo Gómez / San Martín das Cañadas / Cervantes

Yo era muy pequeña pero significó el final de nuestra vida de buen vivir. Nos confiscaron todo, hasta la radio. Mi abuelo era de la nobleza lucense, al contrario de mi abuela, que era muy humilde. Era magistrado y fue fiscal en el Tribunal Supremo. Cuando abandonó a mi abuela y a sus hijos, el señorío de Lugo no la admitió. Se quedó sola y no tuvo quien le echase una mano.

Gabriela Fole / Lugo

A partir de 1944, con los ejércitos alemanes en retirada, muchos maquis reorientaron su lucha antifascista hacia España. La actuación de estos guerrilleros mantuvo a muchos pueblos en vilo, porque aparecían por la noche y no dudaban en matar a gente.

Gerardo Fernández López / Lugo

Yo no tenía miedo. Cuando todo estaba en calma, salíamos a la calle a recoger clavos, puntas y restos de metralla que apilábamos en un punto determinado y a cambio recibíamos entradas para ir al cine.

Julián Marcos Fernández / Lugo

Eses anos da guerra só os entendemos os que os vivimos. No momento de estalar ninguén pensaba que ía ser o que foi, e moito menos, unha guerra tan cruel que durase tres anos. Meus pais enteráronse pola radio de que os militares se levantaran en África. Miña nai asustouse moito. Meu pai estaba máis tranquilo porque pensaba que non era nada, que era unha sanjurjada que, como moito, duraría dúas semanas, pero miña nai, que era moi intuitiva, choraba e temía que algo malo lle puidese suceder a Gonzalo, meu irmán, catro anos maior ca min, que era un rapaz moi preparado e moi intelixente, que xa era bacharel e perito mercantil.

Luz Pozo Garza / Lugo

Lembro que ía para a misa á igrexa de Boizán e cando se soubo que estabamos en guerra, ata deixaron de repenicar as campás e tamén se prohibiu a música.

Carmen Blanco López, 100 anos / Guitiriz

Estiven a punto de morrer en varias ocasións e eu creo que me salvou un escapulario que me regalou unha monxa antes de enrolarme en filas e que aínda conservo. Eu non disparei nunca, aínda que tiven un fusil nas miñas mans nalgunha ocasión, pero si que ten ocorrido de estar levando na padiola a algún ferido e ver caer mortos a compañeiros que levaban a outros soldados tamén feridos.

José Cedrón / Luaces / Pol

Mi padre estaba en Cuba y nos correspondió, con mi madre, sufrir en As Pontes las secuelas de la Guerra Civil. Vivíamos con mi abuela, admirable mujer. Estuvimos en el pueblo hasta superado el conflicto. Asistí a la escuela de don Pablo, en el centro escolar pontés, bello recinto construido con la aportación de los nativos que residían en Cuba. Y un detalle anecdótico. Fui compañero de pupitre de Roberto Tojeiro, propietario hoy de la cadena de supermercados Gadisa. Roberto, ya entonces, manejaba los números en su pizarra con la efectividad de un, hoy, ordenador moderno.

José María Penabad / As Pontes

Salimos huyendo a Francia por el riesgo de que nos mataran en plena Guerra Civil, dado que mi padre era funcionario de Correos y estaba afiliado a la UGT, pero también he de decir que, cuando volvimos, nunca nos sentimos integrados.

Marina Cillero Rodríguez / Lugo

La guerra me afectó mucho porque vivía en el barrio que baja al muelle y allí fue donde hubo más víctimas, llegué a no comer ni dormir, obsesionada porque bajaban mujeres a llevarles comida a los maridos y a veces ya no los encontraban, bajaban llorando y gritando. Recuerdo a muchos marineros... Luego ya nos tranquilizamos más, pusieron el hospital y yo, con mis amigas, servía la comida a los heridos de guerra que traían sobre todo de Asturias; nosotras estábamos en los comedores y las señoras mayores eran las enfermeras. Cuando empezaron los ataques en el frente astur llegaban camiones con muchos heridos.

María Gamallo Fierros / Ribadeo

Eran tempos difíciles, porque había moita pobreza e miseria. Era moi duro, sobre todo, debido a que non había medios de comunicación e tiñamos que ir a pé ou nalgunhas ocasións a cabalo. Comparado coa época de médico, a Guerra Civil foi para min unha viaxe por toda España. Eu sempre digo que eu fun realmente á guerra cando empecei a exercer a medicina.

Fernando Fernández Lorenzo / Antas de Ulla

Antoloxía da Memoria de Lugo: El Progreso: luns, mércores e sábados.TeleLugo: martes, ás 22,00 horas. Reemisión diaria. Dirección: José de Cora. Imaxe: Memé Díaz. Ilustracións: Vinicius. Fotografía: Arquivo EP.

Comentarios