Contradicións

14/abr./14 - 11:35

Anda o o corpo editorial anémico, coma se tivesen desaparecido os libros máis interesantes e aínda non publicados ou traducidos da face da terra. Un día tras outro visito as miñas librarías de cabeceira, percorro ao milímetro os seus anaqueis, mergúllome en webs e webs e máis webs... sen demasiado éxito. Pero coma se fose o cristo de Lope nun famoso soneto, eu porfío en chamar á porta, a ver se ao final rematan abrindo. Por exemplo, teño moitas esperanzas en que os Pulitzer que se fallan o luns que vén ofrezan novidades que poidan chegar axiña a España.

Sen marchar tan lonxe atopa un de cando en vez auga para calmar a sede de coñecemento. Esta semana eu atopeina na (case) sempre atinada editorial Pasado & Presente, e máis en concreto na súa última publicación, unha (relativamente) breve historia universal narrada teóricamente dende a perspectiva marxista -aínda que despois veremos que afirmar isto é ser innecesariamente reducionista- escrita por Neil Faulkner e titulada ‘De los neandertales a los neoliberales’.

Como xa teño dito por aquí nalgunha ocasión, estamos nun tempo no que o marxismo é deostado de maneira inxusta a causa do fracaso práctico daqueles que dicían ser marxistas e traizoaban a súa práctica. O condutismo fracasou dun xeito similar, alomenos nas aplicacións prácticas que pensaba Skinner, e xa tiven a falla de fortuna de atopar algún ‘coach’ que anda polo mundo defendendo que as súas entrevistas son condutistas. Será que cambiou o significado ou a filosofía e eu non me enterei. Mágoa.

Os intelectuais marxistas seguen a ser voces da conciencia colectiva ao ter o horizonte de pensamento máis axeitado para localizar algo chave no funcionamento das sociedades actuais: as contradicións. Faulkner é quen de trazar pouco menos ca unha «historia universal da contradición» neste libro.

O lector, pisando por onde el pise, vai atopar estruturas e procesos que se repiten e que pode localizar a pouco que abra os ollos ou vaia unhas páxinas atrás neste mesmo xornal. Por outra banda, a ruptura do estricto marco determinista. E curiosamente onde mellor expresa Faulkner isto é na nota bibliográfica, na que crítica unha visión máis teleolóxica e di que a historia é algo «aberto, continxente e configurado pola acción humana». Por aí imos ben.

Así pois, non agarden un sesudo ensaio cheo do vocabulario abstruso que adoito se asocia co marxismo nin tampouco, por fortuna, unha historia chea de anacronismos na que os escravos construtores das pirámides ou servintes dos patricios romanos formaban un protoproletariado.

Faulkner ofrece unha visión máis aberta, sinxela e asumíbel: fóra das conciencias de clase, a historia da humanidade non deixa de ser a historia de dous grupos de persoas: un pequeno, rico e que busca conservar a súa riqueza; e un moito maior, que procura que os recursos sexan distribuídos en función das necesidades básicas da maioría.

A iso, agora, chámaselle ser un subversivo. En realidade, é algo que vén sucedendo dende que os homes deixaron de ser nómades e traballaron a terra... para ter excedentes. Usando unha expresión moi de moda, podo prometer e prometo que esta obra vai a ser do mellor publicado en español en 2014. Porque á claridade e á capacidade de síntese únese unha habilidade estilística que emparenta ao autor con Howard Zinn, verdadeiro patrono das historias populares ou alternativas.

Porque por moito que se subtitule a obra como «historia universal marxista», isto non deixará de ser un erro, neste caso perdoábel. En realidade, un historiador e arqueólogo como Faulkner, con facultades para contar, consegue explicarnos o camiño da humanidade lonxe de palacios, castelos e gabinetes. A historia do noventa e nove por cento da humanidade: os oprimidos, os que esquecemos (ou non chegamos a aprender) a fórmula do binomio de Newton.