así coma a verdade está no viño, a sabedoría está nos libros. Esencialmente, que non exclusivamente. Como comprenderán vostedes, a crítica e o traballo non me deixan moito tempo para excursións televisivas, algo que non lamento moito tendo en conta que o aumento exponencial de canais de televisión coa chegada do dixital o que fixo foi multiplicar a cantidade de lixo e vísceras. Non obstante sempre hai un oco para o parte, ‘Os Simpsons’ e mesmo ‘Modern family’.
Para toda norma hai unha excepción. A nivel televisivo a excepción cultural chámase, sen andar con andrómenas, HBO, unha coñecida canle estadounidense de televisión por cable que deu pulo na década pasada á realización de series televisivas de altísima calidade en todos os aspectos. Aí Groucho tería fallado: se aparece ‘The wire’, buque insignia a posteriori da canle, nunha pantalla e marchas para o cuarto a ler un libro, xa pode ser un libro bo. Dende logo, entre un ‘best seller’ típico da cultura pop e a vida filmada nas rúas de Baltimore, mellor quedar ante o televisor.
Omar Little, un dos grandes personaxes da serie
Unha compañeira da universidade díxome que tiña que ver ‘The wire’. Simplemente, deume os mellores anacos de televisión da miña vida e dubido que outro programa poda chegar a satisfacerme máis. Así que, cando vin que se publicaba unha guía verdadeiramente completa, ‘The wire. Toda la verdad’, non puiden evitar botarme a ela coma un lobo. Está escrita por Rafael Álvarez (neto de emigrantes galegos que buscaron fortuna na beira do río Patapsco) e supervisada polo xa lendario David Simon, antigo xornalista transformado en creador da mellor serie nunca escrita. Publica Principal de los Libros, editorial moi centrada na novela negra e policíaca que deu acubillo no seu momento a ‘Homicidio’, obra que inspirou a serie.
A guía é do mellor publicado no seu xénero e fai xustiza á súa fonte primaria. A extensión abonda para non deixar cabos soltos e o material gráfico é excepcional tanto na selección das imaxes como na súa calidade. ¿Que se se precisa ter visto a serie para gozar da obra? Evidentemente, resulta desexábel e ata podo dicir que sería un exceso ler primeiro e ver despois. Non obstante, Rafael Álvarez consegue mesturar con calidade o diacrónico (guías de cada capítulo e visións globais de cada tempada) co sincrónico (perfís de personaxes e actores, historias reais, entrevistas con protagonistas e mesmo algunha peza de gran calidade na que os protagonistas son aqueles que están tras as cámaras).
En calquera caso, é preciso poñer en previsión a espectador, lector e comprador. Do creador David Simon para abaixo, todos asumen e asumimos unha máxima: «que fodan ao lector medio» (lamento o exabrupto, pero as citas son as citas). Simon opina, e o que isto escribe apoia, que hai demasiada admiración pola cultura do espectáculo e que son moi escasas aquelas obras que concitan a un mesmo tempo calidade literaria e seguemento popular. Normalmente o que se merca ou le moito non é esteticamente apreciábel posto que, de selo, non vendería tanto. Controvertida opinión, sen dúbida, aínda que historicamente comprobábel.
O feito de que saia unha guía completa de ‘The wire’ semella pechar un círculo, facer que o televisivo retorne ao seu colo materno. Co costume de poñernos diante da caixa tonta, pasalo ben e non pensar moito, decote podemos esquecer, mesmo se somos espectadores á procura de alimento intelectual, o potencial narrativo da imaxe combinado coa posibilidade da narración en secuencias semanais que con facilidade poden ser lembradas. Mesmo os intermedios publicitarios son axeitados para os pequenos ‘cliffhanger’ de moitas ficcións. En resumo, narrar para televisión pode ser unha aventura decimonónica.
E precisamente é na novela do XIX onde se ancora a serie de Baltimore. Unha nova ‘Comedia humana’ balzaquiana; parafraseando a Borges, un xardín con milleiros de sendeiros que se bifurcan; e, sobre todo, unha relectura da microhistoria americana en clave dickensiana, no reverso do soño americano que un día foi o soño británico da Revolución Industrial.
Contándolles todo isto ha parecer que a serie é coral, unha desas historias tipo ‘La colmena’ de Cela na que o caleidoscopio pode coa individualidade. Nada máis lonxe da miña intención: Simon deixa unha manchea de personaxes inesquecibeis que podemos coñecer mellor grazas aos detalles da guía. Ás veces con desmitificadores resultados. Un servidor, afeito a viaxar por longos corredores asubiando unha breve melodía coñecida como ‘The farmer in the dell’ non podera ver igual a Omar (pronúnciese «Oumarr»), o lendario bandido de códigos kantianos aplicados ao estado de Maryland, homosexual e individuo illado na xungla urbana.
‘The wire’ non foi un clásico ao instante. Tardou en penetrar nas mentes máis preclaras (un paradigma de cómo se chega a esta serie atópase na introducción á entrevista de Nick Hornby a David Simon que inclúe esta obra) e nunca chegou a entrar masivamente nos fogares. De feito, a súa emisión en España a nivel nacional está por facerse e a canle que a emitía en Galicia programou o derradeiro capítulo da primeira temporada o 11 de xullo de 2010 ás 21.30 da noite. Lembran ónde estaban? Non? Agarden que lles boto unha man: diante da tele. Agardando por Iniesta sen sabelo.
Con este libro, imprescindíbel, ao seu carón, bótense a ver a serie ou prepárense a gozar aquilo que xa viviron. No primeiro caso, han ter moita sorte, pois evitarán a confusión que o profano ten durante os cinco ou seis primeiros capítulos, con todas as pezas do crebacabezas diseminadas en seis horas de vídeo. Desta maneira poderán deterse no detalle visual, na perfección do casting ou na magnífica banda sonora, encabezada pola sintonía ‘Way down in the hole’. No segundo, poderán ver como se funden nunha soa cidade a miseria material e moral. Porque o Baltimore da serie é ficticio. O Baltimore da guía é real como a vida mesma. E entrambas cidades hai un parecido que cuestiona o mesmo concepto de mímese aplicada á ficción. As series, como novelas-río do século XXI, invitan á reflexión sobre as fronteiras entre o documento e a ficción. O crítico, coma un Johnny Cash calquera, ten que camiñar pola liña.
‘The wire’. Toda la verdad. Rafael Álvarez (supervisión: David Simon). Principal de Los Libros. 600 páxinas
