NACEU ENTRE MADEIRAS e continúa rodeada delas. Son parte do seu ser, da súa vida, unha prolongación da historia familiar e dun árbol xenealóxico do que espera continúen nacendo novas pólas para seguir dando forma ao que só uns poucos poden.
Cando descubriu que a madeira era a súa vida?
Cando me fixeron falta cartos. Empecei neste mundo egoistamente para ter cartos propios e poder comprar o que quería. Tiña 16 anos.
É quen foi o responsable?
Tanto o meu avó coma o meu pai, ao ter a carpintería na casa. É algo que vai case no sangue, é de herdanza.
Os mesmos que levantaron esa casa que calquera que pasa pola estrada das Pontes a Vilalba identifica. Segue en pé a idea de facer un museo?
A idea foi do meu pai. Empezou a facer a casa hai 35 anos para abrir un pequeno museo para ter expostas as cousas, pero segue esperando a estar acabada. E ten moitas cousas dentro, hai que balaierala. E se o abro ten que ser mandando eu, e de momento non me deixan -di con esa naturalidade propia e esa risa que contaxia-.
De moza, facíanlle preguntas sobre a casa?
Non recordo que a xente de aquí preguntase, pero cando estivo en pé e xa co tellado moita xente paraba o coche para vela e atribuíana a Laxeiro ou a Fraga.
Empezou para sacar unha paga extra, pero xa nunca deixou a madeira.
Tiven unha época a idea de entrar nos corpos de seguridade do Estado. Cheguei a opositar, pero asustoume estar sometida a ordes. E empezábanme a saír encargos e a ter unha economía propia, así que completei a miña formación autodidacta na Escola de Artes e púxenme como autónoma.
Na carpintería familiar?
Si. Sempre compartimos espazo, pero cada un ten os seus propios encargos. Despois á hora de traballar colaboramos ou non. O meu avó xubilouse nada máis puido, o meu pai segue.
Como é vivir nun mundo maioritariamente de homes?
De marabilla. Nunca me sentín apartada, moi ocasionalmente.
Si mimada?
Nin mimada, non me deixo mimar moito. Poderíase dicir que me sentín en igualdade.
É unha persoa de carácter?
Si. E sen saber definilo (sorrí).
Realiza restauración, talla e mobiliario. Que é o mellor do traballo?
A liberdade e a gratificación propia, aínda que ás veces o traballo conleve horarios moi especiais.
Cal foi o encargo máis raro?
Non recordo ningún raro -di tras un longo silencio-, si algún do que me sinto orgullosa, bustos de homenaxe, pezas moi personalizadas. Teño a sorte de que me deixan bastante liberdade. Non fago copias. Négome. Unha muller estivo durante tres anos pedíndome que lle copiara unha talla. Díxenlle que como moito ao 90%. E ningunha cedeu.
Un autor de referencia?
No seu día Rodin, hoxe o abano é moi amplo.
Moléstalle que comparen o seu traballo co doutro?
Non, moléstame que me pregunten con que máquina a fixen.
A comarca chairega é terra de moitos artesáns e participan en moitas iniciativas. Son unha pequena gran familia xa?
Coa xente que coñezo, ben con todos. Entre nós sempre houbo colaboración e bo rollo.
Se lle din Santaballa que é o primeiro que pasa pola súa cabeza?
Un flash da xente toda que coñezo, un barrido visual da xeografía e un contacto espiritual da zona.
Acaban de celebrarse as Xornadas Indianas e alí estivo presente, coma sempre.
Participo de forma activa na parroquia e nas actividades da escola sobre todo. É un traballo traballoso. E teño a esperanza de que se manteña moitos máis anos dos que a xente cre. Hai xente que ten un aprezo e un cariño importante polo que se fai. E posiblemente sorprenderán.
Na Liga, gran parte do traballo xira en torno á emigración a Cuba. Tamén tocou na súa familia?
Tocou. O meu bisavó emigrou para facer cartos e a miña avoa recorda que ía no inverno e volvía aquí no verán porque non aguantaba a calor.
É das que lle molesta recoñecer a idade?
Dame igual a idade. Considero que me conservo moi ben (ri).
Un soño por cumprir?
Cada día un.
Unha madeira?
Teño moitas. E gústame experimentar con novas que aquí utilizamos para o lume.
Se non traballara a madeira...
Ao mellor a pedra, que tamén a traballo.