A primeira vez que vin unha linotipia xa non había linotipistas. Ou si, pero eran outra cousa e traballaban na planta de arriba. A linotipia estaba nos talleres de Diario de Pontevedra na rúa Secundino Esperón. Anos despois a rúa pasou a chamarse Irmáns Vázquez Lescaille. Agora chámase rúa de Rouco. Os locais do Diario convertéronse nunha oficina de Correos, máis tarde unha sucursal de caixa de aforros e agora están en desuso, cubertos de po e folletos publicitarios; na porta un cartel anuncia un taller sobre o perdón dirixido por un experto, que xa ten que ser sospeitoso un experto no perdón. En 15 anos a rúa tivo tres nomes e a sede do xornal tres usos, todos acordes co futuro da prensa. A primeira vez que pisei ese lugar foi un día de 1997. Subín as escaleiras de madeira hasta a primeira planta para entregar unha carta ao director. Nela criticaba unha información do As que representara a aliñación dun equipo con violíns e a outra con tanquetas ou algo parecido. Fun coa miña moza de entón, e o redactor que nos abriu a porta non lle quitou o ollo mentres eu lle axitaba diante dos narices o meu papel. Un mozo de anos que escribe unha carta ao director quere ser xornalista, non que lle levanten a súa noiva.
Tempo despois, cando comecei a traballar como correspondente de Sanxenxo, ensináronme os talleres nese acto de bautismo sacro no que pouco menos que che derraman tinta sobre a caluga. Alí estaba a rotativa da que saía cada madrugada o xornal, e nun recuncho a linotipia, como esa máquina de escribir do avó que todas as familias conservan no armario. Os diarios son un centro de peregrinación de colexios e institutos para que poidan observar a maquinaria da que saen miles de exemplares. Esta liturxia repítese sempre cun descoñecido, como se os xornalistas se baixasen do coche e abrisen un momento o capó. Unha noticia exclusiva ou unha entrevista locen na portada e dan lustre a quen a firma, como unha boa condución dá éxito a quen pilota, pero o impactante do éxito represéntase nas porcas, os parafusos e o aceite. Un coche pode facerse bonito en calquera garaxe; poñelo a correr é outra cousa.
Santiago Vilas, catedrático nos EE UU, traballou en Faro de Vigo antes de emigrar. Contoulle a Fernando Franco que ao chegar aos talleres de Chapela, nos 50, un vello linotipista lle dixo: “Se vas traballar aquí como xornalista recorda que o chumbo destas linotipias che envelenará o sangue e nunca poderás ser máis que xornalista”. A linotipia era unha máquina xigante, formidable e complexa. Na súa época foi un prodixio de innovación. Explicar o seu funcionamento é cientificamente imposible. A min contáronmo hai 12 anos e volveron repetirmo hai 6. Se me poñen agora diante unha desas diabólicas máquinas creo que podería poñela a funcionar e ata facer un xornal primoroso, de ter o día inspirado, pero xamais explicar como.
Suso é un compañeiro que traballa en Preimpresión. “Obrigábanche a beber un litro de leite pola mestura de amianto e chumbo”. A imaxe coa que un se ten que quedar é a do especialista aporreando un teclado convertendo o texto en chumbo, que é algo que aínda segue pasando na era dixital. Ese percorrido angustioso que ía da tinta da máquina de escribir a un circuíto mecánico de metal líquido e lingotes, coa bravura de ruído ao redor como nunha sinfonía de fin do mundo, era o milagre ao que se referían os xornalistas para explicar a presenza cada mañá nos quioscos. “Ata o son da caída da matriz me gustaba. Había compañeiros que facían música con estes zumbidos, tecleando no momento exacto para conseguir que o ruído se transformase en ritmo”, díxolle Antonio Bravo á xornalista Lorena Moreno.
As escaleiras de Secundino Esperón renxían e nos currunchos formábanse pequenas teas de araña. Non cheguei a vivir a era do xornal mecánico, no que operarios como os linotipistas sabían escribir mellor que moitos redactores, pero si a de xornal antigo, ou sexa o xornal no que se podía fumar. Nada máis entrar no noso antigo local había un pequeno recibidor chamado sala de entrevistas, cun sofá que usabamos algúns para durmir a mona se a noite se alongaba e non pasabamos pola casa. Os cinceiros sobordaban de pitillos, tecleábase cun cigarro arrasado ata o filtro entre os dedos e ás veces para camiñar pola Redacción había que facelo cun casco mineiro (...).
Extracto dun longo artigo para a revista 'Jot Down'
