Os nacidos nos cincuenta, case todos tiñamos aldea; para uns, ‘a miña aldea’ era de onde viña el, para outros de onde foran os pais e tamén había quen alí tiña casa ou algunha referencia ocasional. Cadaquén, así e todo, sabía ben a orixe do leite ou o que era unha corredoira. “Zapatos de chiculate tenos a miña cadela; p’ra levar as ovelliñas á feiriña de Nadela”: todo corrente e familiar, con metáfora ou sen ela.
Na aldea había algún pazo, pero a maioría eramos de trato máis humilde; coma a parentela de noso que aló vivía e ben abundante. Seguramente daquela xa non resultaba cousa xeral a fame estrita, pero dela aínda se falaba; e primos ou coñecidos andaban na emigración. “Hai anos cincuenta, hoxe nin vinte hai; chega o mes da sega, ¿quen seiturará?”.
E o pulso de sangue, conciencia e espírito conferíalle á palabra amor forza superior á intuída por lecturas infantís ou diálogo radiofónico. “Nesta noite escura e bretemosa na que vai camiñando o noso esp´rito vexo un raio de sol, vexo unha rosa que abrirá no mencer novos camiños”. Solidaria feitura fronte a noites diversas.
Cantamos xuntos moitas veces, case xuntos chegamos á comprensión da verdadeira cordialidade lingüística que era recobrar o idioma de avós próximos e remotos, arrebatado por agravio, desprezo, mesquindades. Eran os anos setenta do século vinte. A vida correu, o mundo non parou, saíron eles dalgunha empresa que fundaran para fundar outras novas. E cando aldea ou testemuño perderon pátina e patena, entenderon que o país do futuro precisaba a memoria e sentimento das xeracións pasadas. Logo irán aló corenta anos.
Xosé Luís Rivas Cruz, Baldomero Iglesias Dobarrio son dous nomes de pía que nalgún disco figuran ao pé de letras ou en referencia de arranxos; tamén en documentación diversa e cadansúa nómina de docente. Mini e Mero, para a cultura da nación, constitúe rótulo único, tarxeta inconfundible da etnografía, o folclore, a música tradicional. En Lugo, un pouco das dúas caras: figura singular que un encontra para demorar e botar unha risa, entrando na Raíña ou cruzando San Roque, en tempo de Nadal; presenza dúplice a cantar romances, por San Froilán, na praza de Pío XII. Acaban de darlles o Pedrón de Ouro, e ben lugueses han compartir o sentido de xustiza e alegría de amizade. Agora que galego —para algún— seica non é de Galicia, e a vella emigración se volveu mobilidade laboral, vólvese conveniente ir preparando a rexouba. Pero beizón ante todo, compañeiros. O feito, feito queda.
