As zonas que rexistraron incendios de alta intensidade sufrirán erosión do chan ata dentro de seis meses

As escorrentías e o arrastre de cinzas contaminan as augas xusto cando se cumpren dous meses da vaga de lumes 

Incendio en Cervantes. XESÚS PONTE
photo_camera Incendio en Cervantes. XESÚS PONTE

As zonas de Galicia que rexistraron incendios cunha intensidade alta o pasado mes de outubro sufrirán erosión do chan mesmo oito meses despois do lume, é dicir, o próximo xuño aínda experimentarán desgaste ante fenómenos meteorolóxicos como o vento e a choiva. Os expertos na materia coinciden en que a severidade (condicionada pola confluencia de altas temperaturas, ventos e baixa humidade) é un factor clave para determinar o grao de erosión que sufrirá o monte, de acordo con estudos consultados por Europa Press.

Un deles, elaborado polos profesores Xavier Úbeda e Maria Sala, da Universitat de Barcelona, establece que a intensidade do lume é un elemento "determinante" nas taxas de escorrentía e erosión. Na área baixa, a cuberta de follas caídas evita a escorrentía e o impacto directo da choiva contra o chan. No de intensidade media, a escorrentía e a erosión decrecen gradualmente co tempo, mentres que na área alta "aparecen picos de erosión mesmo oito meses despois do incendio".

"Se o lume foi pouco severo e quedan herbáceas, follas e demais, en semanas pode volver estar verde. Pero isto non debe enganarnos: a erosión prodúcese ata que polo menos un 60% da superficie do chan estea cuberta por vexetación", explica o biólogo e investigador do CSIC Serafín González, presidente da Sociedade Galega de Historia Natural.

Pola súa banda, Xosé Santos, de Amigas das Árbores da Limia, avisa da contaminación que o arrastre de cinzas está a producir xa en augas de manancial de montaña. El mesmo gravou este xoves imaxes na Serra da Meda, en augas tributarias do río Avia, entre os concellos de Coles e Xunqueira de Espadanedo.

A XUNTA ACTÚA ONDE "SE VE". En declaracións a Europa Press, tanto González como Santos apuntan a superficies da provincia de Ourense, no parque natural do Xurés e o Macizo Central, como exemplos de espazos de brañas que foron azoutados polas chamas durante días e con virulencia en outubro.

Tamén nos Ancares, en Lugo, os incendios estiveron fóra de control moitas horas, nun escenario de seca prolongada. E é nestes lugares, menos poboados, onde González estima que o Goberno galego non está a investir o que debería para protexer os chans. "As tarefas de intervención postincendio están focalizándose de modo que sexan visibles", denuncia. Pola súa banda, Xosé Santos lamenta esta "crónica anunciada" da eliminación da capa superficial da terra, "como a pel" dos humanos, e a chegada das cinzas a ríos e acuíferos. Fronte a iso, critica, as administracións "non fixeron nada".

Dous meses despois do bautizado xa como domingo negro (o 15 de outubro), no que os lumes ocasionaron catro mortes, as fortes choivas da borrasca Ana chegaron outro domingo, esta vez o 10 de decembro. A Xunta comezou a traballar para tentar evitar danos maiores, e Augas de Galicia asegurou que "de momento" non se detectou afección á calidade da auga, nin en puntos de captación para consumo humano nin nos bancos marisqueiros.

Nas desembocaduras dos ríos, mentres, os profesionais prepáranse para combater o que significarían cuantiosos danos ás portas da campaña de Nadal.

A "ESPIRAL". "Os danos son importantes porque se está perdendo a capa máis fértil e produtiva do chan", avisa o representante da Sociedade de Historia Natural, despois de que os incendios de hai dous meses calcinasen 49.000 hectáreas en apenas 72 horas. Advirte da "espiral de degradación" e "empobrecemento" en que entran os ecosistemas que arden de maneira recorrente, posto que o chan perde tamén capacidade para almacenar auga e, por tanto, é máis fácil que arda.

José Antonio Veiga, enxeñeiro de montes e durante anos director do centro de investigación forestal de Lourizán -o que lidera as actuacións da Xunta neste ámbito-, comenta varios supostos no seu artigo Bases ecolóxicas para a restauración preventiva de zonas queimadas. Así, en eucaliptales queimados, a presenza de follas caídas supuxo unha perda de chan "cinco veces menor" que cando non estaba. Outro estudo en piñeirais "mostrou que cando o mantillo non desaparece a erosión pode ser moi pequena".

Ao problema ambiental súmase o prexuízo económico pola baixada do prezo da madeira, ao ter que sacarse a queimada e saturarse a oferta. "Estamos a condenar ás comunidades de montes a que queden sen recursos, e sen iso non se pode coidar as plantacións, o que leva ao abandono e de aí o lume", manteñen os comuneiros consultados.

AS VANTAXES. O feito de que os lumes do domingo negro fosen "moi rápidos" ten un contra (é máis difícil de extinguir) pero tamén un prol, segundo González, por canto o chan e a vexetación, sobre todo sementes e bulbos, "sofren pouco". Por mencionar outras vantaxes, en Galicia, "os chans forestais caracterízanse por presentar unha susceptibilidade á erosión moi baixa, debido principalmente á súa textura predominantemente grosa, aos seus altos contidos en materia orgánica e á elevada estabilidade dos agregados", segundo Elena Benito, María Rodríguez Alleres e María Eufemia Varela, das universidades de Vigo e Aveiro.

Xunto a isto, o clima suave e húmido da comunidade "favorece que se recupere máis" a vexetación, e o tempo que pasou desde a vaga de lumes até os primeiros diluvios, este ano "excepcionalmente longo", tamén axuda, segundo González.

COMUNIDADES DE MONTES. O presidente da Organización Galega de Comunidades de Montes Veciñais en Man Común, Xosé Alfredo Pereira, resalta que, após os incendios fan "o que -teñen- que facer: tentar asegurar a zona e evitar a erosión", aínda que lamenta que cada unha actúa "pola súa conta" e non de forma coordinada.

Neste sentido, aínda que recoñece que teñen "o apoio" da Xunta, nota "ese fallo na coordinación", ao que se suma que aínda non hai un plan completo acerca de "como se pode evitar que o mal dos incendios se multiplique co mal da erosión", o que xa ocorreu co último temporal de choiva porque o chan non está fortalecido.

O presidente da comunidade de montes de Chandebrito, Víctor Manuel Vidal, agrega que a erosión produciuse "sobre todo en zonas con pendente e sen vexetación"; no entanto, recoñece que polo outono e o vento de días previos a maior parte do chan estaba cuberta con follas, o que ofrece "unha protección bastante boa".

Despois de que o lume provocase a práctica desaparición de vexetación na contorna do castro, comprometendo a estabilidade de varias pedras de gran tamaño, Vidal defende que a comunidade se adiantou e xa pediu orzamentos, aínda que non teñen os resultados do estudo encargado pola Xunta, para saber se hai perigo real e onde hai que actuar.

MEDIDAS DA XUNTA. Como reacción ao ocorrido na vaga de incendios, o presidente da Xunta, Alberto Núñez Feijóo, anunciou no pleno do Parlamento 30 medidas en ámbitos como o forestal e a persecución de incendiarios. 
Algunhas delas foron incluídas na lei de acompañamento dos orzamentos (como as relativas a franxas de seguridade e actuación en terras abandonadas), outras como a rede de videovixilancia foron abordadas no Consello -co obxectivo de estar lista en maio-, mentres aínda se descoñece como se desenvolverán varias propostas (a posta en marcha de equipos forestais de investigación ou de vixilancia para supervisar medidas de prevención).

Comentarios