Xente que fala soa

Falar só era en tempos un sinal de tolería. Agora significa que tes un móbil moi bo. Sobre un escenario é síntoma de crise ou de televisión. A xente fala soa e non é tanto problema, o problema é falar só entre tanta xente: así no teatro como no Parlamento. O problema é non escoitar
Celso Parada
photo_camera Celso Parada

Acceda a todos os contidos da última edición do suplemento 'Táboa Redonda'

O DIÁLOGO está sobrevalorado. No caso de que exista. A comunicación política estraga case todas as palabras que utiliza con reiteración. Abusa delas ata convertelas en ruído. Esfólalles o seu campo semántico e cando un falante abre o portelo da palabra, quen escoita pensa no ermo que quedou despois do uso obsesivo, alintencionado, trampulleiro de palabras como diálogo. Hai máis, un monte delas. Porque a política recente é moito de falar sen concretar. A política é un campo moi aberto. Para que se perdan os escoitantes.

O diálogo tamén está sobrevalorado no teatro, pero non polo uso obsesivo. Desde a metade do século XX cara a nós, o diálogo foi cambiando o seu cometido. Antes, era a base natural da relación: un pim, pam, pum que para cando os tempos cambiaron resultaba demasiado instrumental. Como algunhas teleseries agora. O diálogo estaba para facer avanzar a historia porque non había historia fóra do diálogo. Pero o paradoxo do século XX —un deles, ademais desa idea de que o capitalismo é liberdade— foi que a máis palabras, menos comunicación. Canto máis falabamos, menos nos entendiamos, canto máis se dicía, menos se entendía. O teatro percibiu ese cambio con prontitude, sobre todo o bo, e comezou ese xogo de reconstrución no que un diálogo quere dicir o que di e aínda quere entregarlle ao espectador un retrato da situación. Esta idea, tan choscamente utilizada nos parlamentos, dos monólogos alternativos.

Todo o mundo pensa que o importante dos diálogos é falar. Pero o que importa de verdade é escoitar


O monólogo non gozou de prestixio no mundo escénico. Foi case sempre síntoma de malos tempos ou de disimulo da miseria da circunstancia. O Club da Comedia disimulou un pouco este asunto pero os tempos foron inclementes cos monólogos: cando hai dificultades económicas multiplícanse as persoas falando soas nun escenario. Non hai cartos para tanta xente. Agora sucede que se alguén que sae só a escena non encad a cinco ou seis chistes, os espectadores teñen a impresión de que algo está fallando. Está fallando o mundo, pero é moito pedir que nos decatemos diso diante de alguén que fala só. Falar só tamén está mal visto pola sociedade. Agora menos porque con tanto mans libres xa non se sabe se a xente fala consigo mesma ou polo móbil. Como somos moito de disimular, cando vemos vir cara a nós alguén que fala en solitario pero coas mans baixas preferimos pensar que os aparellos para falar a distancia son cada día máis pequenos. Ao entrar nun teatro e comprobar que só hai un intérprete sobre o escenario aparece o reflexo de pensar se na billeteira hai unha relación entre número de intérpretes e prezo do billete.

Como a historia funciona case sempre mal, o monólogo estendeuse moito. Non é casualidade, hai unha relación desproporcionadamente directa entre monologar e que o mundo vaia mal. Hai retroalimentación: cando o mundo vai mal, todo se volve monólogo. Celso Parada, con Darío Fo ao lonxe, asumiu vai para trinta anos aquela historia de representar o Misterio cómico, que era unha obra que, para demostrar que o catolicismo non é moi cristián, contaba a historia de Xesús entre os trece e os trinta anos. Celso Parada combatía incansable coa cantidade case imposible de palabras que alimentaba aquel monólogo e os personaxes daquela vida cruzábanse con moita máis velocidade polo escenario que nun pase de modelos. Celso Parada, que volveu ao monólogo despois, e que volveu a ese monólogo do Misterio cómico décadas máis tarde, aseguraba que, en realidade, non monologaba, que era un só actor con moitos personaxes. Teatro unipersonal era a definición. Unha definición que, en termos populares, non prosperou aínda que fose semanticamente xusta. Ese misterio bufo pasou pola Mostra de Ribadavia hai 25 anos, máis ou menos, coa mesma calor desta edición.

Na mesma Mostra, outro ano con algo menos de calor, Nuria Espert monologaba contra un algo de aire que descalmaba a noite do castelo de Ribadavia. Era unha actriz xaponesa que se maquillaba contra un espello e a fama da intérprete non conseguía facer remontar a circunstancia nin o personaxe. Espert monologaba e monologaba, e iso era todo. Nesta última edición do festival, Laura Nevole practicou esa ciencia inxusta dos intérpretes sós no escenario. A actriz arxentina movía dous personaxes e, entre os dous, completaban a vella historia da humanidade: a manipulación ata a escravitude. O diálogo entre eles era tan tramposo como todo nas relacións interesadas: só un escoitaba. E quen escoitaba saía perdendo.

Arredor do diálogo prodúcese outra das grandes confusións da humanidade. Todo o mundo pensa que o importante dos diálogos é falar. Pero o que importa de verdade é escoitar. É só que non queremos recoñecerlle o mérito.

Comentarios