"El 31 de agosto de 2018 murió el periodista Álex Bolaños, que también era mi marido y el padre de mi hija. Tenía cuarenta y siete". Tereixa Constenla evoca así a morte do seu home en Cuaderno de urgencias, que edita Siruela.
Que é Cuaderno de urgencias (Siruela, 2021)?
O meu primeiro libro, un que nunca quixen escribir, porque é un diario dos días de dó tras a morte do meu home, que era o xornalista Álex Bolaños [falecido en 2018 a causa dun cancro de páncreas que se lle foi diagnoticado cando a autora se trataba un de mama]. Non empecei a escribir cun afán literario senón memorialístico. Era unha sorte de diario para, no futuro, poder darllo á nosa filla. Eu son moi desmemoriada e non quería perder os detalles para cando ela preguntara por seu pai e por como sucedera todo. Pero, conforme avanzaba na escrita, aquilo transformouse noutra cousa. Apareceron os tempos luminosos, as viaxes que fixemos, a propia voz de Álex e a doutras persoas importantes para nós, como os médicos que o trataron. O texto desbordouse e, nun momento do proceso, a historiadora Isabel Burdiel empurroume a compartilo. Tiven moitas dúbidas, pero ao final decidín que si, que quizais aquí había un libro que podía acompañar a outras persoas igual que a min me acompañaron os libros que lin durante os días máis duros.
"Escribir para hacer a Álex un poco inmortal".
Era o outro obxectivo. Un era o relato-testemuño para a nosa filla e o outro era darlle saída a esta especie de pensamento máxico no que caes cando perdes a alguén moi querido e non toleras que esa persoa desapareza así como así, sen deixar rastro. Necesitas facelo transcender dalgunha maneira. As persoas que non somos relixiosas, como é o meu caso, non temos ese refuxio. Isto supuxo axudar a facer transcender a Álex atrapando a súa esencia, a súa vida, a súa personalidade... nun libro. Se fora pintora, supoño que tería pintado un cadro. Como o que teño son palabras, useinas como as sei usar, no xornalismo.
Eses reparos que tivo á hora de publicalo tiveron que ver coa exposición da intimidade?
Sobre todo na parte que tiña que ver coa vida da nosa filla, de Elba. Pero, ao final, sentía que tiña que estar, porque deixala fóra era mutilar a historia, falseala. Polo que respecta a min non me preocupa mostrarme vulnerable e fráxil, porque o son da mesma maneira que tamén son resiliente e forte. A maioría das persoas temos moita máis fortaleza e resistencia da que cremos. Ata que non vivimos unha situación verdadeiramente dura non sabemos ata onde podemos chegar.
Non me preocupaba mostrarme vulnerable e fráxil, porque o son da mesma maneira que son resiliente e forte
Javier Rodríguez Marcos facíase unha pregunta sobre a obra que eu lle fago a vostede: "¿Puede un libro atravesado por la muerte ser una celebración de la vida?"
Estou convencida. É duro facer o esforzo cando estás esmagado pola perda e polo sufrimento, pero hai que tratar de poñer sempre o angular. Ou o retrovisor. Ou as dúas cousas ao mesmo tempo. É dicir, ter presente sempre de onde vimos, que fixemos, canto compartimos. Eu sempre sentín como un agasallo ter compartido 18 anos de vida con Álex. Por iso o libro, sendo sobre a perda, está atravesado pola vida. Hai que entender que a morte e a enfermidade forman parte dela. Temos que aceptalo. Se o conseguimos, enfrontarémolo todo cun pouco máis de serenidade.
"Se miro atrás, hai amor por todas partes", escribiu no libro.
Ao final, o amor é o que che dá unha solidez na vida, o que che axuda a camiñar e a aguantar. É o noso gran combustible. Gran parte dos traumas e dos problemas que arrastramos como seres humanos están relacionados con iso, coa falta de afecto.
Fala no libro de moitas cousas pouco tratadas literariamente: os problemas do sistema sanitario, a burocracia que rodea a morte...
A min axudoume moito poder ler sobre as experiencias doutras persoas ante a perda. Joan Didion, Sergio del Molino, Rosa Monte ro... Ver que camiños seguían e a que se enfrontaban foi importante para min. Aínda que cada experiencia é persoal e instransferible, a sensación de perda é universal.
Que tal leva a corresponsalía de El País en Lisboa?
Dixéranme que esta era unha corresponsalía tranquila e atopeime cunha crise de goberno, eleccións anticipadas, a crise da covid... Todo xunto. Así que tiven que meterme a tope. Ando correndo todo o día dun lado para o outro, pero é un momento fascinante para contalo. Polo demais, estou feliz. Adoro Portugal. Estou tratando de aprender ben o idioma. Porque os galegos temos a vantaxe de poder comunicarnos dende o minuto un -de feito, nada máis chegar fíxenlle unha entrevista a unha socióloga sen tradutor, algo que sería imposible noutro país-, pero iso tamén nos leva a confiarnos e ten os seus perigos.
Ten unha traxectoria de máis de 30 anos como xornalista. Vivimos un momento especialmente delicado no oficio ou non máis que outro?
O xornalismo é parte fundamental dunha sociedade que se sustenta en valores democráticos, de igualdade, etc. É certo que atravesamos un momento moi difícil que ten que ver coa transformación social brutal na que estamos inmersos, onde o vello non acaba de morrer e o novo non acaba de nacer. Está sendo especialmente traumático para nós a aparición das redes sociais, a confusión que conlevan e a penetración das fake news. Son unha ameaza. Os mesmos xornalistas fomos torpes e acabamos sucumbindo ante ese mundo e alimentándoo. Temos que reivindicar o noso traballo: o da información veraz e contrastada. Non podemos acabar confundíndonos con iso outro. Non somos o mesmo.
