Acceda a todos os contidos da última edición do suplemento 'Táboa Redonda'
UNHA dramaturga é alguén que escribe para o teatro, incluso naqueles casos nos que o teatro non se escribe. Unha dramaturga pode ser quen escribe diálogos sen deterse a reparar nos pulmóns das actrices ou pode ser un director que decide despezar unha novela ata convertila nunha obra de teatro. Pode ser iso ou pode ser quen converte un texto nun conxunto de accións coherentes. Pode ser quen de verdade escriba ao personaxe. No teatro escribir un personaxe é escribir as súas accións.
Dúas semanas atrás, ou algo máis, Manuel Lourenzo gañou o Premio Álvaro Cunqueiro de textos teatrais. Lourenzo ten tantos premios que, en certo sentido hiperbólico, está máis premiado que representado. Nun sentido literal está máis premiado que lido. Lourenzo é Premio Nacional por varias nacións diferentes, Premio Dieste en dúas ocasións e xa foi Premio Cunqueiro en 2009. Non ten dúbida.
Lourenzo participou nas xornadas organizadas polas dramaturgas galegas sobre a súa ocupación, sobre escribir teatro, sobre facer teatro, sobre falar de teatro. No Salón Teatro estaban cruzadas liñas artísticas e xeracionais que, nalgún caso, eran antagónicas. Xeracionalmente convivían, artisticamente escoitábanse e, de cando vez, demostraban que estaban no mesmo tempo, pero non dispostos a ocupar o mesmo espazo. A coincidencia de Lourenzo con Cándido Pazó ou Marta Pazos ou Carlos Santiago ou Vanesa Sotelo ou Roi Vidal explica que as dramaturgas, antes que nada, están buscando que a propia profesión teatral recoñeza o seu traballo. Un traballo de reafirmación porque como sabe como todo o mundo, escribir é algo polo que non merece a pena pagar. Escribir é algo que pode facer calquera e que, na práctica, só hai dous tipos de autores bos para o teatro: Os mortos e os que non cobran dereitos de autor. Na práctica, son dúas circunstancias coincidentes.
Para un autor, vello ou novo, as dificultades de escribir en escena son cada vez máis evidentes. Non é que non se escriba, é que non se monta teatro. É que nunha economía de emerxencia hai que reducir gastos e as dramaturgas son un gasto non prioritario nos orzamentos. Hai veces que parece ser máis necesario un decorado que un argumento. Non é de todo hiperbólico. As dramaturgas escriben e non teñen quen lle poña en pé os textos porque o teatro galego e a súa correlación de feblezas encontrou métodos de adaptación ao ecosistema da escasez. Por exemplo: as autoras, os autores teñen compañía propia que, case por sistema, montan os propios textos. O círculo vicioso do asunto é que, na práctica, cada compañía ten un autor —ou monta clásicos— e cada autor ten a súa compañía —ou adapta clásicos—. O sistema funcionou ben e quizais mellor no práctico que no artístico.
Manuel Lourenzo conta historias nas súas intervencións públicas, historias que lle pasaron cando Teatro Circo, o Escola Dramática, Casahamlet ou calquera outra época na que o dramaturgo se vise facendo teatro. Conta historia con moita graza antes de dicir que é pesimista e que para el o teatro, como a vida, é só a decisión de resistir, de estar permanentemente no inestable. Lourenzo non explica por elegancia o que outro dramaturgo explicou sobre ser autor, sobre os premios, e sobre por que a teoría e a práctica case nunca coinciden en nada agás en ser contrarias. Roberto Vidal Bolaño, preguntado un día por que seguía ganando premios de teatro que xa ganara con anterioridade, caso do Dieste. Bolaño, que non é un escritor chileno, explicou que por máis premios que un dramaturgo ganara tiña que seguir presentándose para estar aí, para seguir traballando, para que saiban que existen. Vidal Bolaño, que non era exactamente alguén que perdese unha oportunidade de falar, engadiu sen pregunta «e niso os vellos -falaba del, claro— estamos impedindo que xente nova chegue á primeira liña». Penso que eran os finais dos noventa.
Como os noventa foron malos, pero estes parecen peores, está todo mundo agochado na mesma trincheira e tentado recolocar a circunstancia para que resulte menos agobiante. Como no teatro os dramaturgos non acaban de encontrar o seu espazo, revisan con moita intención que pasa co teatro para ler. Encontran un panorama de cerco porque as editoriais non teñen coleccións e os lectores non están afeitos a ler diálogos aínda que lles presten as novelas dialogadas. Pero hai debate neste asunto porque o teatro, pensado, escrito, anotado, debuxado, é para un escenario. Pero o teatro para ler como é? Quizais cheguemos á conclusión de que o teatro para ser lido terá que ser escrito para ser lido.
