Hai uns anos, ser fillo primoxénito levaríache a chamarte Primitivo. No caso de nacer de pé a tradición faríache cargar con Agripina. Nomes practicamente en desuso ou esquecidos, pero que conforman parte do noso legado histórico e cultural.
O tempo tamén pasa para os nomes, esa etiqueta que marca gran parte da nosa identidade e na que case nunca intervimos. Aínda que moitas veces o herdemos da familia, como quen herda a roupa dun irmán maior, as modas e a historia tamén deixan a súa pegada nos nomes propios ou antropónimos.
Da desaparición de nomes como Johan e Tareija, enormemente comúns ata o século XV, encargáronse os Reis Católicos. A “doma e castración” aplicada polos monarcas atopa na Igrexa o aliado perfecto para castelanizar os nomes. Durante séculos, as formas galegas suprímense dos rexistros, pero sobreviven na fala da xente, o que explica que Xan e Tareixa cheguen aos nosos días.
Segundo o catedrático de Historia de Galicia Xosé María Lema Suárez, os curas tiveron moita responsabilidade na desgaleguización de nomes e apelidos. Este profesor analizou todos os nomes masculinos rexistrados na parroquia de Berdoias (Vimianzo) nos últimos catro séculos, realizando o que el considera unha “cala histórica na onomástica de Galicia”.
Nomes de ricos
A situación actual, na que os pais teñen potestade case absoluta para decidir os nomes dos cativos é ben recente. Ata o último terzo do século XX a relixión tiña un papel fundamental. O santoral era o provedor de nomes e a elección debía contar co veredicto favorable do cura. O “Dicionario dos nomes galegos” recolle o caso dun cura betanceiro que se negaba a bautizar a fillos de labregos con nomes como Maximiliano ou Luciano, por seren propios de ricos. A escolla quedaba reducida ó abano clásico dos José, Andrés ou Antonio.
Nunha entrevista que lle fixo Carlos Casares, Ánxel Fole mencionaba a un crego de Quiroga (Lugo) apaixonado pola cultura romana, que impuña nomes como Rómulo ou Lucrecia. E a mediados do século XIX Berdoias sufriu un “boom” de Simóns provocado por un frade demasiado orgulloso do seu nome.
Máis alá dos caprichos persoais, a elección estivo suxeita durante moito tempo á enorme carga moral que invadía á sociedade. Así, Bonifacio, Cucufate, Tiburcio ou Emeterio convertíanse nos “nomes estigma” impostos aos fillos de solteira, unha sorte de “pecado orixinal” que quedaba como herdanza para toda a vida.
Pais “viciados”
En 1939, acabada de instaurar a ditadura franquista, prohíbese por decreto os nomes “exóticos ou extravagantes” emprazando aos pais “viciados” a cambialos por outros legais. Os Lenin, Octubre ou Libertad, xurdidos no breve espazo da II República, deben ser substituídos en pouco máis dun mes por outros amparados polo Santoral. A influencia da ditadura nótase tamén nas nenas chamadas África, virxe á que se encomendara o Xeneralísimo ao inicio da Guerra Civil.
Cos anos setenta e oitenta chega o aperturismo político que trae un sopro de aire fresco. A televisión entra na casa dos galegos acompañada de novos referentes culturais e comezan a aparecer as Ana Belén, Marisol, Karina ou Cristal.
A Suelen galega debe agradecerlle o nome á "Sue Ellen", protagonista da serie “Dallas”, ao igual que as Alexis nacidas ao fervor de “Dinastía”. Nos 80 popularízanse as Vanessas -nome da filla de Manolo Escobar- e o inglés vaise colando pouco a pouco froito da globalización cultural. Mesmo se dan adaptacións fonéticas e gráficas curiosas como Maicol (Michael) ou Brayan (Brian).
Nos últimos anos parecen regresar os nomes curtos e sinxelos, cun rexurdimento dos nomes galegos tradicionais recuperados da riqueza patrimonial como Uxía ou Brais e doutras linguas peninsulares, como os vascos Iker ou Itziar.
