O neto que abriu as fosas da memoria

Emilio Silva iniciou coa exhumación do seu avó no 2000 a reclamación dos desaparecidos polo franquismo. O presidente da ARMH, con raíces en Becerreá, continúa pedindo "reparación"
O pai de Emilio sostendo cando era neno unha pancarta. A fotografía pasou dobrada 40 anos. dobrada.
photo_camera O pai de Emilio sostendo cando era neno unha pancarta. A fotografía pasou dobrada 40 anos. dobrada.

Emilio Silva tiña 25 anos naquel 1999 no que comezou a viaxar ao Bierzo coa intención de escribir un libro sobre dous exiliados da zona. "Ao final, o libro segue pendente, escribino coa propia vida", di. A investigación levouno, de maneira un tanto fortuíta, a coñecer a fosa común onde estaba enterrado o seu avó en Priaranza, asasinado no 36. A súa foi a primeira exhumación dun desaparecido polo franquismo con métodos científicos en España, e marcou un fito, non só na súa vida, senón en todo o Estado.

Emilio fundou, canda a outros compañeiros, a Asociación para a Recuperación da Memoria Histórica (ARMH), que preside, e abriu o camiño para que outras asociacións fixeran o mesmo e, como o seu avó, 11.000 persoas encontraran a mínima reparación de seren dignamente enterradas dende entón. Cantas quedan? "É difícil sabelo, porque seguen aparecendo fosas que non estaban documentadas. Baltasar Garzón manexaba unha cifra de 114.226 persoas no ano 2008, pero son máis".

O seu pai, que dende os dez anos non puido volver á escola, casou en Becerreá con Fe Barrera e alí montou un taller mecánico, Silsán, dos apelidos Silva Santín. "Chegaran a inventar un sistema de frenado de carraca para camións, pero non fixeron patente", conta quen mestura na conversa a Historia e as historias, as sombras e os reflexos. Poucas persoas na vila saberían da dor que levaba consigo.

Da súa nai conta que cando volvían a Becerreá dende Madrid nos veráns pechábase na cociña da casa durante unha semana, porque era o único lugar onde podía curar a morriña. Ela fixo que nunca deixase de soster esa corda emocional que o une con Galicia.

E agora, máis de vinte anos despois de sandar a historia paterna, segue a buscar en Becerreá pistas da familia da súa avoa materna, Julia Fernández, de Vilar de Ousón. Tamén neste caso houbo represión. Dela tivo noticia por unha rectificación que o seu tío mandara a este xornal no 1978 para aclarar os lugares onde foran asasinados o irmán e o pai da súa avoa, Daniel Fernández e Manuel Fernández, en Aranga e no Incio. "Estou buscando xente que me poida axudar a saber desta familia, coñecida coma Os Chaparros, e saber que pasou", indica.

Unha xeración. Durante unha época, Emilio preguntoulle a cada persoa de 70 anos que se cruzaba por Vilafranca polo seu avó. A xente lembrábao, sobre todo, por dúas cousas. Unhas olivas moi grandes que vendía en La Preferida, a tenda familiar que el quixera ter levado á Walter Street que coñeceu emigrado en Nova Iorque, e a contestación que deu a Álvarez de Toledo, curmán do duque de Alba, na folla parroquial.

"Este burlouse da xente que reclamaba igualdade cun texo de José María Palacios: 'el jorobado Torroba/ está pidiendo igualdad/ ¿quiere perder la joroba/ o nos quiere jorobar?', e acababa retando a que unha persoa máis docta lle replicase.

Fíxoo o meu avó, falando en contra de quen sempre tivo ánimo de jorobar. Foi a vez que máis preto estiven da súa mente, cando lin esas palabras», conta. "Era militante de Esquerda Republicana. Tiveron eses motivos para asasinalo. Os motivos de querer un mundo mellor", di.

Esa xente de 70 anos hoxe ten 90 ou xa non está. "Nun país onde os arquivos non contan nada, con eles perdemos o relato dos perdedores. Unha xeración enteira que non foi reparada nin escoitada. A memoria está enterrada polo medo. Eu mesmo tiven moito medo de falar, de denunciar. Expresar, porén, é deixar de estar preso", di.

Silva recorda con emoción a exhumación do Batallón Galicia na Fonsagrada, "que foi multitudinaria talvez polo romance que circulou"

Conta Emilio Silva que na primeira exhumación aprendeu unha cousa, "que a terra ten memoria e, que se a removes, tarda moito tempo en facerse de novo compacta". Así, cando a excavadora dera despois de dous días cun lugar máis brando, dixeron: 'aquí hai algo'.

Non entende como se deu carpetazo á ditadura como unha cousa lonxana. "Ao meu avó fixéronlle o mesmo que a Miguel Ángel Blanco. Secuestrárono, torturárono, déronlle un tiro na cabeza. Pero á miña familia quitáronlle todo, nunca viron xuízo, nin indemnización. Ás vitimas do franquismo non se lles reparou", denuncia.

Naqueles primeiros anos non eran conscientes da dimensión dos crimes do franquismo. O punto de inflexión foi no verán de 2002 cando por primeira vez unha exhumación foi cuberta por un medio nacional. "Ese verán pasei sete horas diarias falando con familiares que chamaban de todas partes".

A súa posición foi sempre a de mostrar as exhumacións, a de non agochar os restos. "Pero para min foi moi importante o debuxo de Castelao en Galicia mártir, da derradeira lección do mestre. Cando o mestre xa non pode falar, o que pasou fala por si mesmo".

Na provincia, recorda con emoción a exhumación do comandante Moreno e do Batallón Galicia na Fonsagrada. "Foi a máis multitudinaria de todas. Só puidemos explicar iso a través do romance que circulou durante anos", comenta. Tamén a de Severiano Rivas, o alcalde republicano de Castro de Rei, grazas á teima do seu fillo, Darío, que foi o primeiro querellante en Arxentina na causa contra o franquismo.

"Un exemplo total para nós", afirma. Unha das máis tremendas, a poucos quilómetros, foi nas Pontes, a de Manuel Ramos, Juana Ferreiro e os seus fillos. "Tiñan un primo fiscal que denunciou o asasinato, pero a sentencia defende aos asasinos".

Coa inminente Lei de Memoria Democrática a ARMH pide que se cree unha oficina de atención directa ás vitimas. "Unha cuesión de dereitos humanos non pode competir por subvencións. Iso é unha aberración", di quen seguirá loitando por devolver a humanidade "aos millerios de persoas aínda en cunetas".

Novos Proxectos. A ARMH lanzou un chamamento para buscar a descendentes de criminais franquistas para denunciar os crimes perpetrados na ditadura. "Chamámoslle Historias desobedientes, e trátase dun movemento que se orixinou en Arxentina e Chile.

Sabemos que aquí é máis difícil denunciar porque non se investigaron os crimes pola vía xudicial. Pero sería importante facelo dende ese lugar», conta, e pon como exemplo o libro Seique, da galega Susana Sánchez Aríns, ou Entre Hienas, de Loreto Urraca.

Outro dos últimos proxectos en Lugo, en colaboración con Urdime, foi a exposición Mulleres resistentes, que visibilizou a represión e a resistencia das mulleres a nivel europeo no Vello Cárcere. "Era importante equiparar as mulleres españolas ás que loitaron contra os fascismos en Europa", di, pois "o fascismo, aquí, tardou moito tempo en recoñecerse como tal", conta Emilio, mentres non para, non, de escribir aquel libro.

Imaxes: unha fotografía dobrada 40 anos
A avoa de Emilio Silva tivo dobrada e gardada unha fotografía durante 40 anos (arriba), polo perigo no que podería poñer ao seu fillo de ser atopada. Nela, o pai de Emilio Silva aparece de neno cunha pancarta nunha manifestación con motivo da visita de Manuel Azaña a Vilafranca. Nela, podíase ler: "¡QUEREMOS EL GRUPO ESCOLAR, VIVA AZAÑA!", que o seu pai pintara para el, facendo que se escoitase a súa teima.

"Souben que o fotógrafo, Álvaro de la Parra, queimara o seu arquivo para protexer aos veciños antes de fuxir a Irún, pois os fascitas servíranse dunha das fotografías da manifestación publicadas en prensa para asasinar a simpatizantes de Azaña", engade.

Emilio aínda non renuncia a pensar que parte dese arquivo se salvou. El mesmo buscou durante anos quen se agochaba detrás do nome ‘A. Parra’, co que asinaba as súas fotografías. O seu fixo e neto herdaron o oficio.

Comentarios