As mans de Juan de Burbia presumen dunha medida: a dos tres mil metros de teitos de pallozas que calcula ter feito. Dito en lingua de teitar: "Trinta ou corenta mil mollos de centeo pasaron por elas", afirma mentres as ensina, sabendo que, dalgún xeito, esa medida pode verse nelas.
As de Piornedo, as de Balouta, as bercianas de Campo del Agua, as de Navia de Suarna ou as do Cebreiro, onde actualmente está afanado na última campaña de conservación como un dos poucos teitadores profesionais. Aínda que parte deses corenta mil mollos chegaron a encargos máis lonxanos de Palencia, ou da galardoada Casa del Humo en Lois -no municipio leonés de Crémenes- case todas pertencen a un territorio que, aínda dividido administrativamente, é común.
As fincas de Burbia, en León, lindan coas de Piornedo, en Cervantes. Os pastores dun e doutro lado reunían o seu gando no mesmo punto aos pés do Mustallar. Juan recorda acompañar aos da súa banda ata os 15 anos. Tamén lembra a súa nai voltando a cabalo de Piornedo, onde ía por centeo cando o de Burbia non era suficiente.
Antes de que Juan se puxera o pobo por apelido, en Burbia había cento e pico familias, e teitar as pallozas formaba parte do quefacer das que vivían nelas. Daquela "tiña moito aire na cabeza" para reparar niso. A curiosidade viría despois. Iso si, ben sabía que as historias, alí dentro, eran outra cousa. "Os maiores botábanche unhas cantas mentiras de ánimas, e entre o lume, e que sempre "estrabucaba" algún animal por alí...", conta, en referencia a ese espazo no que só unha trabe de madeira separaba a vida dos humanos da dos animais, e para Juan, a realidade da lenda.
Así eran as pallozas na época na que "nunca se facía un teito enteiro", como agora fai el. A colleita do centeo repartíase, e cada familia ía teitando as partes deterioradas. "Co gran moído facíase pan. O resto dábaselle aos animais, aproveitábase todo", comenta. "O lume e os animais mantiñan a palla seca e os ratos fóra. Estaban pensadas para vivir nelas", di, para explicar o seu rápido deterioro sen xente.
Aínda que iso tamén depende do xeito do teitador. O que foi seu mestre durante dez anos, Manuel Santín, da aldea leonesa de Chandevilar, tiña moito. "Era dos bos. Fixo traballos que hoxe están en bo estado", comenta. Ao seu alumno obrigoulle durante catro anos a escolmar mollos e facer brincallos, esas cordas de centeo trenzadas que terman do teito. En realidade, cando Juan fala deses tres mil metros, engade "co meu mestre".
CULTIVO. Ese mestre non estaba errado. Preparar o centeo "dá tanto traballo como teitar", indica. Por non falar de cultivalo. Juan intentouno, pero os cálculos non lle saíron. Sementar, segar -"hai que facelo a man, a maquinaria estraga o centeo", conta-, mallar, escolmar. "Era un traballo duro, que podía botarse a perder por unha tormenta, ou polo xabarín. Por iso se deixou", lamenta. El agora compra os mollos xa feitos en Astorga, "aínda que o desta zona é máis duro, máis escravo, aguanta mellor", conta.
O arduo do cultivo ten a súa compensación. Unha navalla, unha paleta de freixo e un "carro" que fai que o centeo se arrexunte sobre o "cango", a estrutura que o soporta, son as súas únicas ferramentas. E as mans, claro.
As mans que teitaron 40 mil mollos buscan agora en quen prender o centeo: "Xa teño a varios chavalines aprendendo. Por min, isto, non se vai perder. Oxalá sexamos máis".
