Para a Real Academia Galega, as ódegas son ataduras de palla ou vime que se empregan para atar os monllos de centeo, cebada ou trigo. Na aldea de Xosé Manuel Vega (Souto, Becerreá, 1960) tamén se lles chama a todas aquelas cousas que os nenos fan sen máis interese có de facelas. El oíuno moitas veces: "Déixate de ódegas". Quen é xornalista na TVG dende 1986 decidiu que esa expresión titulase o seu primeiro libro, un percorrido pola memoria dun neno que tiña por centro do mundo unha aldea dos Ancares.
Que significa exactamente Déixate de ódegas en Souto?
É unha expresión que se lle pode dicir a un neno que está todo o día argallando, ou que está nun pasatempo que non produce ningún beneficio, como tirar pedras contra algo ou buscar formigas...
Así que as ódegas son, entón, o tempo da infancia.
Hai persoas que seguimos instaladas na infancia, e seguimos facendo ódegas, ou odegando, que tamén existe o verbo.
Hay moitas ódegas no libro?
O libro son 20 relatiños que parten de persoeiros ou animais cos que convivín. Todo pasou e está contado en función da memoria.
Que o impulsou a escribir o libro?
O libro termina cun poema á morte da miña nai. Cando escribín aquel poema, e o lin como despedida no funeral, dinme conta de que falaba de cousas que era preciso explicar, como cando fun con ela á fonte e me deu un ramalliño de freixas. Así comezou.
A cultura rural na que se insertan os relatos, desapareceu?
Si. As explotacións mecanizadas e os monocultivos xa non teñen que ver coa cultura rural. Non implican un aproveitamento dos recursos que dá o medio, nin o coñecemento que sabe das nubes e do máis íntimo do chan cultivable. A miña xeración foi talvez a última que tivo un pé nese pasado milenario.
Como vivía un neno ese estar no borde do abismo?
Un neno, por moi espabilado que sexa, non ten consciencia de que a tradición que vive é milenaria, nin de que a súa cultura está nese borde. Percibía un desprezo a unha forma de vida identificada como atraso, pero non era consciente, nin é o obxectivo do libro. Talvez no último relato, cando me conceden unha bolsa de estudos para facer sexto de básica na universidade de Cheste, en Valencia, comezou ese neno a sentir a vertixe.
Igual que desaparece un mundo, desaparece a lingua.
Canta xente tivo a ocasión de vivir co galego como lingua total? Eu ata que fun á escola non sabía nada de castelán. O galego ofrecíame todos os recursos expresivos para contar, soñar, rir... iso é un privilexio que experimentei, e sería cruel, absurdo e parvo pola miña parte non facer uso del.
Falamos da perda, pero tamén da plenitude daquel mundo, non si?
Teño falado da miña discrepancia co comezo de Memorias dun neno labrego, de Neira Vilas, cando o neno Balbino di que é un ninguén. Nunca me sentín un ninguén. Sentíame un emperador do micromundo ao que pertencía. Souto era unha aldea moi illada. Nunca alí chegou a Garda Civil e os curas só ían cando morría alguén. Non iamos á misa nin nos domingos. Por riba de nós só estaba meu pai e o pai de Julián, meu amigo. Cando estabamos sós, sacabamos a cabeza por riba do carballo máis alto e non había ninguén para reprimirnos.
Como unha persoa afeita á información e ao xornalismo asume adentrarse no territorio salvaxe da infancia?
Ser xornalista e dirixir e guionizar algunha serie de televisión, deume unha visión. Tivo moita importancia. Á fin de contas, conservas a forma de contar. Pero a lingua é distinta. A miña referencia para libro foi que os protagonistas do relato puidesen recoñecelo, aínda que eles non puidesen ler e fose eu quen tivese que facelo. Esa lingua, que é fala, non pode estar na información parlamentaria.
Di que o libro escríbese para que as personaxes o entendan, pero... escríbese para elas?
Iso determina como o escribín, pero... non sei para quen o escribín. Para min, seguramente. Para ser fiel a min mesmo e á verdade. Iso é importante para min, preguntarse que é o verdadeiro.
E que é o verdadeiro?
Non sei o que é, pero sei o que non é. O verdadeiro é a busca da verdade, e esa busca talvez sexa a única verdade. Tamén sei que a quen busca a verdade non lle importan os problemas que trae consigo, pero que, quen busca a mentira, sempre busca un beneficio. Sen verdade non pode haber tenrura, nin amor, nin nada que xustifique unha existencia humana plena. Eu busquei a verdade aténdome á memoria dun neno. Podería facer moitos metadiscursos, pero quixen ser fiel a ese neno.
