Para oír o brindo hai que ir onde Ribeira

Antonio Río Montero é o protagonista do libro de aCentral Folque 'O Ribeira de Louzarela. Brindador da dentro', que o vindeiro 16 de novembro se presentará en Pedrafita do Cebreiro coa presenza deste dicidor de 93 anos que mantén viva a poesía improvisada das montañas orientais de Lugo
Antonio Río Montero, coñecido como o Ribeira de Louzarela. VICTORIA RODRÍGUEZ
photo_camera Antonio Río Montero, coñecido como o Ribeira de Louzarela. VICTORIA RODRÍGUEZ

"Nos tempos de antigamente, cando non había carreteras, nin había onde ir, nin cantinas onde meter a xente...". Neses tempos, había unha cousa que chamaba o brindo. Así empeza o conto para o Ribeira de Louzarela, un dos últimos brindadores "desta demarcación".

A primeira neve do outono trala súa fiestra nestas Terras do Lóuzara semella sumarse á celebración do libro de aCentral Folque que a piques está de chegar ás librarías e que o vindeiro 16 se presentará en Pedrafita: "O Ribeira de Louzarela. Brindador da dentro". O Ribeira asegura que, se os brindos pesasen, non lle valía un camión para levar todos os que ten botado, do mesmo xeito que, se tivese que apuntar nun papel todos os lugares onde foi brindar, tampouco lle chegaría o libro máis longo.

E se ben que no Courel e nos Ancares aínda quedan brindadores e brindadoras, el foi o único que soubo traer o brindo dos tempos de antigamente aos tempos de hoxe, e que traballou arreo para levalo lonxe.

O autor do libro, Kike Estévez, relata que esa poesía improvisada do brindo procede das vodas campesiñas

Conta o filólogo e profesor Kike Estévez, autor do libro, que esa poesía improvisada que é o brindo ten a súa orixe nas vodas campesiñas. Por unha banda, estaban os brindadores "da fora", que buscaban as casas nas que houbese celebración para pedir café, tabaco, rosca ou algo de comida. Pola outra, o brindador "da dentro" era quen as defendía. O Ribeira de Louzarela brindaba tan ben, tan ben, que cando o escoitaban "da fora", mandábano sempre para dentro.

Noutros lugares de Galicia, conta Estévez, co esmorecemento da cultura agraria tradicional o brindo pasou ás tabernas. Pero nas montañas luguesas a despoboación non propiciou este trasbase. O brindo deixou de soar dos anos 60 aos 80, pero o Ribeira soubo darlle unha nova vida.

93 ANOS DE BRINDO

O nome do Ribeira é Antonio Río Monteiro, pero recoñece que ese terceiro apelido non o usa dende mozo, e escacha co riso. E cantos anos ten? Ou iso non se pregunta? "Por que non cho von dicir/ e non cho digo ao revés/ agora o día trinta/ fícenche noventa e tres". E outra vez a gargallada.

Pero "non é ouro todo o que reloce", dirá. A súa nai morreu ao pouco de enterrar ao seu pai, e quedou, coa súa irmá e os seus catro irmáns, no poder dunha avoa. "Daquela non había pagas, tiñamos que vivir a conta do que se podía", di. Con 14 anos, Antonio, o Ribeira, comezou a brindar.

O brindo, di o Ribeira, non se aprende

E como aprendeu? O brindo, di, non se aprende. Díxollo ao anterior bispo de Lugo: "Polo posto que ocupa vostede terá unha carreira superior, lidos moitos libros, e poderá aprender idiomas. Pero isto non o aprende, e non", recorda daquela conversa. "Non me teño por tolo nin por listo/pero o que sein eu/ un simple labrador/ que non o sepa un ministro".

Outra vez tamén recorda ter brindado diante de Orozco. E que lle dixo Orozco cando o escoitou? "Non me dixo nada, que cando brindo mando eu!", bromea. "E non o tomen a broma/ e non é un caso raro/ e non o sabe un ministro/ e non o sabe un notario", engade. E claro que non. Ese é o poder contra o poder deste brindeiro, que sen nunca botar un brindo insultante mantense na liña fina de case dicir o que non se pode, con moito truco e "moita cousa". "E pra conta-la verdade/ esta xa foi a primeira/ que pra escoitar os brindos/ ten que ir onde Ribeira", entoa.

TRAXECTORIA

Parte desa nova vida que grazas a el tiveron os brindos débese tamén a Xesús Mato, o cura da comarca durante 30 anos. Acompañouno a tantas festas de maiores, xuntanzas e romarías, que o Ribeira recorda preguntarlle un día no que foron xuntos a Pontevedra: "E se ten que enterrar hoxe a alguén?", e el responderlle: "Xa o enterrará outro!".

Conta Kike Estévez que foi tamén grazas a Xosé Luis Foxo, que o levou a cada Filandón do Courel, que os brindos gañaron novos escenarios. Os do Ribeira chegaron ao Centro Galego de Lausanne, onde os recitou diante do seu fillo emigrado en Suiza, a discos de Carlos Núñez e do mesmo Foxo, ou ao Luar, presentado por Mercedes Peón.

Quen seguirá con esta tradición que bebe da lírica medieval cando el non estea?

E non por telo cerca cansou del o escenario de Louzarela, todo o contrario. Naqueles tempos nos que aínda aguantaba días na aldea, "se tocaba a música, nada; pero se me sentían brindar, saían os veciños todos como para apagar unha casa con lume", gábase.

O lume está no brindo do Ribeira, e máis nel que na lareira da súa cociña. Os brindos son coma chispas, fanse no momento. "E logo cando han facerse, dun ano para outro?", e outra vez o seu riso longo. Quen seguirá con esta tradición que bebe da lírica medieval, con esta poesía improvisada xa practicamente extinta en Europa e viva na súa voz? "Pero esto vaise acabare/ non vos conto mintira/ que cando Ribeira falte/non haberá quen o diga", contesta.

O libro de aCentral Folque enmárcase nun proxecto artístico e educativo que albisca alumar este patrimonio. As gravacións do Ribeira e o estudo de Estévez acompáñanse dunha análise musical de Pablo Bernárdez e das fotografías de Eutropio Rodríguez, como a que ilustra a portada que o Ribeira sostén nesta páxina, no salón da súa casa, onde hoxe xa non se sabe se neva ou fai frío, se é onte ou hoxe. O que si está claro é que o futuro non pode perder os tempos de antigamente, nin a arte de dicir, rir e brindar de Antonio Río Montero.

Comentarios