Pastor do Xistral

Daniel Vizoso: "Eu non vou durar sempre"

Camiña a diario polo monte moitos quilómetros, sempre cun sorriso e sen teléfono móbil. Na serra fixo a súa vida pese aos achaques e adversidades, criando oito fillos. E segue en marcha aos 89 anos

Daniel reunindo o seu rabaño cos tres cans que o coidan, baixo a néboa. XAVIER LOMBARDERO
photo_camera Daniel reunindo o seu rabaño cos tres cans que o coidan, baixo a néboa. XAVIER LOMBARDERO

Alleo a moitas cousas do mundanal ruído pero con coñecemento profundo doutras tantas no seu entorno, Daniel Vizoso poida que sexa o último pastor verdadeiro da Serra do Xistral. Polo menos, pastor a pé, diante do seu rabaño. Gandeiro dos que observan, grande contador de historias —aínda que escoitei case unha hora de vidas alleas, dende O Valadouro á Arxentina, antes de que se decidira a contar da súa—. Daniel Vizoso, ‘Daniel da Caxigueira’, 89 anos, pai de oito fillos, viúvo de Palmira, coa que pasou 67 anos polos altos do Pereiro, en Alfoz onde os eucaliptos xa asoman por entre as brañas. Por alí aínda camiña, feliz, vinte quilómetros diarios, chova ou faga sol, que de todo manda o Señor.

Só precisa de tres cans e dous caiados de abeleira. E da familia, que está pendente e o coida. Di que sempre hai algo de novo que ver e conserva na memoria árbores xenealóxicas enteiras que vai debullando como a pirámide na que vive, o que foi dende o máis antigo e alto do Buio ata baixar ao chao das familias dunha Mondoñedo que, asegura, coñeceuna moito máis espléndida na súa xuventude.

Daniel Vizoso. XAVIER LOMBARDERO

Foi ás San Lucas?
Fun onte [polo xoves].

Vendeu gando?
Non, fun á feira, ver e comelo polbo.

E como a viu?
Non tivo mal. Había un fulano con 150 bestas.

Logo, xa non vai tratar nada alí?
Teño levado moito gando ás feiras como Gontán, dúas que había en Alfoz, á de Ferreira, pero tamén se fan tratos no monte.

Sempre tivo tantas cabezas?
Agora só 85 e na primavera virán outras tantas crías pero teño tido 600 ovellas e cabras no monte.

E vacas cría?
Haberá corenta e pico de carne na casa e no monte 20 bestas.

"Para O Pereiro vin con ano e medio sen pai e nai pois morreran novos de tuberculose, el nada máis vir do servizo militar"

Cando chego ao Pereiro, un pouco por baixo dos altos do Xistral, Daniel xurde entre unha néboa tépeda que baixa dos cumes. A humidade é tanta que saca enrugas nos ósos aos homiños de hoxe. Para cando remate a entrevista apenas serei capaz de escribir media liña dereita. Xa cun pé no coche, pídolle que me diga os nomes dos mellores montes e pastizais da volta, temeroso de que algún día se perdan na memoria, tal e como foron. O Xistral dos indicadores turísticos é unha ínfima parte do que é capaz de describir. Monte partido pero comunal onde as pedras, sen as xentes e animais, están mudas. Este é o seu mundo: 

"As mellores praderías — di— están na Cabalar, Toxoso, Marzán... pero montes aquí hai moitos e en todos tiven gando. No Couto de Seixido, Campo de Praga, Juanín, Seixal, Penas das Banzas, Abaladoira, Fervenza, Fraga de Corbeiras, Veiga Rubiás, Tremol, Monte Maior, Alto dos Regos, Pena Montol, Couto do Cal, Ramasquide, Piago Mouro, Sameón, Cochón, Cabanas da Furna, Pico Verde, Pena Verde, Couto Loureiro, Montouto, Costa do Sol, O Fiouco, Veiga de Parada, Couto do Cadramón, Furna, Marco de Antón María, Xistral, Fontao, Rego da Poltra, Porto do Río, Sinás, Xesto, Penas do Buio, Campo do Vexín, Pernas do Boi, Pombeira, Cabanavella... pero xa fun pillar xatos tamén ao muelle de Burela". 

Ao porto de mar?
Si. Escaparan de Rúa e alí abaixo chegaron unha vez. Xa teño andado por aqueles montes tamén... Os Pedrosos, Rio Boi, As Minas, por onde está hoxe o cemiterio de Burela.

E naceu vostede aquí no Pereiro?
Non, vin con ano e medio, sen pai e nai pois morreran de tuberculose, el nada máis de vir do servizo militar. Vin só cunha irmá que tamén me morreu. Caera en estado e deu a luz unha nena pero o médico que a atendeu non a limpou ben e a infección matouna. A pequena foi para a inclusa de Mondoñedo e eu quedei no 1936 con miña avoa, que faleceu tendo eu 17 anos. Tiven un irmao máis vello, do 1925, que foi para a Arxentina, e alí se fixo electricista e alí o mataron.

Castrón de Daniel Vizoso. XAVIER LOMBARDERO

Que lle pasou?
Tiñamos un tío alí. Marchou e fixo moitos cartos. Xa de xubilado e con casa feita, seguía de garda nun almacén pero matárono atado a unha silla.

E vostede como saíu adiante? Como fundou a familia?
Tiña unhas poucas ovellas e andaba axudando a pillar vacas e bestas polo monte. Dábanme unha peseta, un real, unha perra gorda...ata que din xuntado para unha xata. Entón, cando me fun para o servizo militar amañei cunha rapaza que viñera de pícara dende a Liñarega, no Cadramón, para Guilifonso, a un lugar que pertencía aos Mel e xa o deixara un vello sen fillos. Era unha muller moi corporada. Comezamos a relación e caeu en estado antes de irme para Santiago, Parga e As Pontes, onde botei ano e medio na mili. Ao volver, casamos. E logo aos 50 anos, volvimos casar, que foi cando o celebramos. Eu tiven dúas vodas nunha. O 20 de abril fixo un ano que faleceu.

Longo percorrido. "O meu todo terreo son as pernas pois ando 20 km/día"
Vai ser boa verdade que a literatura pastoril do século XIX tiña as raíces nos mitos agochados nas paisaxes, nas paixóns humanas e no lento debullar das historias dos pastores. Daniel Vizoso é a proba. Na súa Arcadia non só hai lobos e nevaradas. Sobre todo hai pasións amorosas, aventura, traxedia. El conserva a facilidade para describir psicolóxicamente personaxes da comarca, cunha ampla parentela ou veciñanza. Nunha das súas disgresións, conta dun trío amoroso no que un rapaz marchou cara a Arxentina atrás da amada que finalmente casara con outro. E o froito das reviravoltas daquela emigración acabaría regresando á Mariña, segundo el que coñece as árbores xenealóxicas do século pasado, cun proxecto hostaleiro de hoxendía.
Vostede mocearía o seu polas montañas.
Daquela había pastores de moi boa gana. Conocías xente. De novo eu ía ás brañas do Teixeiro, no Cadramón, e alí nos pillou a min e a outra pastora unha nevada. Fun cabo dela pero mentras nos gardamos en Calvelo acabou perdendo 18 ovellas. Pasado o tempo apareceron todas debaixo dunhas penas, con 12 años criados.
Cal foi a viaxe máis lonxana?
Á Coruña, Santiago, Asturias... tamén vou tódolos anos á Virxe de Conforto, na Pontenova, pola festa do oito.
E logo foi ofrecido?
Ofrecido e sen ofrecer. É a Virxe dos Remedios. Tiven que xubilarme por enfermo pois manquei as vértebras traballando por fóra de canteiro, cando se me veu enrriba unha viga de 9,5 metros que levaba ao lombo. Aínda seguín pagando o censo un tempo pero nas placas que me fixeron viron a avaría. Levo 40 anos cunha faixa ortopédica.
E camiñando no monte...
Hai quen vai mirar o gando en coche pero o meu todo terreo son as pernas pois ando 20 quilómetros de media ao día. E iso que partín unha perna ao baixar do cabalo en Mondoñedo e teño un nervio que ás veces se durme. Por iso levo dous ‘caiados’. Pero non teño problema se hai que ir andando daquí a Burela.
Houbéralle gustado viaxar a algún outro lugar do mundo?
Quizais á Arxentina. Din que o ver nunca está de máis, e andando sempre se ve algo; outra cousa é que se aprenda ou non.
 

 

E dende aquela posguerra, criaron oito fillos...
Si, oito vivos e unha morta, e dúas criaturas que viñeron tamén sen vida. A maior ten 67 e vive en Burela e o máis novo 47 e está na Coruña.

A súa dona Palmira ía a Mondoñedo dar a luz?
Todos viñeron na casa, coa axuda dunha parteira.

Daniel Vizoso co seu rabaño. XAVIER LOMBARDERO

Xa non hai familias así agora. Os tempos e a xuventude cambiaron moito.
Cambiaron e están cambiando. A xuventude non quere ter familia. Ata en Mondoñedo a metade das casas están á venda. Un sitio de miles de anos e coa feira máis antiga de Europa, eu penso que as autovías acabaron con el. Pero tamén aquí se acaba o mundo; en 20 anos non quedará ‘nadie’ na montaña.

Quedará xente coma vostede, que ademais ten netos.
Eu non vou durar sempre. Ás veces teño baixóns de tensión moi grandes. Algún día me apañarán. Quen sabe cando lle vai dar algo a un?

Camiña só, non leva teléfono móbil?
Poden localizarme pola mañá e á noite nun fixo —di, mentres vai apuntando un número 982 ao tempo que manobra instintivamente entre os carreiros que vai deixando o gando nas brañas—. Non quero móbil, a xente perde a conciencia con el. Con ese asunto do teléfono non se respecta nin á xente. Van chegar a morrer con el diante.

"Teño tido ata 600 cabras e ovellas. Isto ten dado moitos cartos pero se non hai quen coma, non hai quen compre"

Non lle ve futuro ao pastoreo?
Teño andado ata en oficios como a serra de aire. Isto deu moitos cartos pero se non hai quen coma, non hai quen compre. Eu teño mandado gando para un carniceiro da Coruña que logo distribuía para unha cooperativa. Tamén para Asturias, para Vilanova, e en Ribadeo vendinlle durante trinta anos a un carniceiro con negocios tamén en Foz e na Veiga... Por aquí houbo tratantes importantes coma o de Oirán ou coma o Truhán de Mondoñedo, que mandaba tódalas semanas dous camións de gando para Santiago.

Din que a serra vai quedar para o lobo. Seguro que en todos estes anos viviría aventuras con el.
Hai 40 anos matei unha loba grande co meu cachavo. Apazpalleina cos cans.

E hoxe mata moito gando?
Din que andan tres lobos por aquí nas brañegas, un deles ben grande. Que os viron.

Rabaño de Daniel Vizoso. EP

Vostede perdeu algunha cabeza de gando?
Este ano matáronme varios poldros [el chámalles potros] e eu penso que só nesta parroquia do Pereiro debe de pinchar uns cen por ano. Eu sei dun cabalo que tiña trinta éguas e 30 poldros e agora non ten ningún.

Para as ovellas e cabras parece ter boa defensa con estes cans. Son dous mastíns.
Á cadela chámolle Chispa, ao macho Teniente e o outro é León, un cruce de pastor alemán con can de palleiro. 

Precisamente esta semana rexedores de cinco concellos que colle o Xistral xuntáronse en Muras para reclamar maior control do lobo "e que non se acabe convertendo nunha lacra". Din que é necesario un equilibrio pois os danos levan xa a pechar explotacións gandeiras, "o que será un problema no futuro, con grandes extensións sen limpar, favorecendo a proliferación de incendios".

Cren que as perdas da convivencia co lobo deberían ter resposta en axudas ao manexo ou cría de mastíns. Daniel o que non ve lóxico "é que se protexan bichos que deixan outros animais coas tripas arrastro tres ou catro días polo monte".

"Andiven 30 anos cos cazadores pero nunca tiven escopeta"
A dureza da vida da montaña, percorre tódalas historias que conta Daniel quen, por outra banda, coñece tódalas voltas dun tratante de gando e é un grande conversador que le en cada tono ou colocación dunha palabra, al go máis aló. O seu atuendo fala dunha persoa eminentemente práctica. Gárdase cunha zamarra excepcional que ata leva a marca dunha empresa certificadora de renome universal, Bureau Veritas, que mesmo auditaría un camiño de ferro que calquera produto de consumo. Pero este pastor mesmo recicla un saco para gardarse da chuvia que regula o empreñe do rabaño (os cabritos deberían nacer en abril, logo de cinco meses de xestación, para vendelos en agosto) colocándolle ao castrón un invento seu: un anticonceptivo de barrera deseñado a partir dunha bota de goma aberta. Tan sinxelo como efectivo.
Vexo que o gando do monte non ten nome pero o da casa si.
Ás vacas si que lles poñemos nomes: Figueira, Pastora, Broca (a que ten os cornos revirados para abaixo), Mona, Cachorra, Anduriña...
Aparte do seu gando, que outros animais lle gustan de por aquí?
O corzo é moi guapo pero aquí o lobo case acabou con el. Agora tamén hai gamos, que os ceibaron na Fragavella e algún pasa de 100 quilos. Saltan os arames e botan uns cornos que poñen xenio. Lebres aínda hai pero coellos e perdices non. Bueno, estoutro día vin dúas, que facía tempo que non me coincidía. O lobo tamén me gusta, e iso que me ten fodido a corenta años e ovellas no día.  
Nunca foi armado?
Andiven 30 anos cos cazadores, dos que gatillaban ben, pero nunca tiven escopeta. Hai quen a ten colgada na cociña e cos tiros e todo, e nunca nada pasou; pero sei dunha casa do Cadramón na que un neno colleuna e matou unha irmá. E tamén coñecín a quen, logo de botar a familia da casa, se matou con ela.
Moi tráxico, pero fáleme algo da neve do Xistral.
Pois este ano houbo algo que nunca en 89 anos vira. E sei dalgún máis vello, con 96 anos, tampouco vira tal. A neve bota uns tres ou catro meses nos altos pero este ano hóuboa no val, en Ferreira, e por riba nada.

Comentarios