"Eu estaba collendo na auga, el pasou por alí e díxome Carmiña, vouche facer unha foto!, e eu díxenlle, Ai, oh, fai o que queiras!". E así foi como un día calquera, de casualidade, Ramiro de Camuza inmortalizaba o sorriso de Carmen do Curro Vello nunha imaxe que case 70 anos despois se converteu no cartaz da sétima mostra ‘Tal como eramos’ de Guitiriz, organizada polo Iescha e o Concello na Casa Habanera. E na portada desta Chaira chea de lembranzas.
Coma as de Carmen López Rodríguez, quen aos seus 86 anos viaxa pola memoria para falar dos de Blas, a familia para a que traballaba, que tiña unha fábrica de gasosas e un muíño que, coma o pozo, se manteñen vivos nos recordos. Coma o autor da foto.
"O que fixo a foto xa morreu, era tío de Pili do Soa; eu daquela tería uns 18 anos, e estiven dous ou tres anos alí, cos de Blas, ela era mestra, dona Amparo, e ir ao pozo era un dos meus traballos. E cando me sobraba o tempo, tamén axudada na fábrica de gasosas, pero eso eran as menos veces", conta Carmen entretecendo memorias dunha "época bonita" da que ten "bos recordos".
Carmen perdeu de pequeniña a seu pai, na guerra, o que a levou a traballar dende moi nova. Mais a ollada que bota cara a atrás, sempre está chea de cariño: "Dentro do que cabe, foime máis ben ca mal, e en todos os sitios que estiven, foime moi ben". Mesmo en Santander, onde botou dous anos e a onde marchou, por traballo, xusto despois de estar cos de Blas: "Fun cunha familia daquí, que tiña tres pequenos, de luns, martes e mércores", e ao volver "xa empecei co meu home".
Antonio González: "Non había nada, iamos ao cine cando había unha pesetiña, e senón, non, e estabamos esperando o San Xoán para comer pan de trigo e unha empanada, e agora comémola a calquera hora"
Carmen naceu no Curro Vello e alí segue a vivir coa súa familia, igual que Antonio González Vázquez, Antonio do Ferreiro, outro dos veciños de toda a vida —botou os seis primeiros ben pretiño, na Rúa San Blas—, dun barrio que é o berce de Guitiriz.
"Eu son este!", di, sinalándose máis de 60 anos despois de que fose tomada a imaxe, logo de coller as gafas para non perder detalle dunha desas 120 fotos que compoñen a mostra —a de Carmen, malia estar no cartel, non forma parte dela, pois xa estivo nunha edición anterior—.
Antonio xa non recorda onde foi feita nin con quen a comparte, mais súa irmá e el tentaban poñerlles nomes ás caras: "Este é Suso de Carballiño? Está en Bilbao... E este será Antonio de Mesellas...? Non o sei... Este é Manolo de Benedicto...".
E a imaxe ábrelle a porta ás lembranzas. Estaban nunha festa. Esa alusión ao escaso tempo de lecer abonda para que comece a debullar recordos da súa mocidade. "Eu era o peor de todos, un golfo, un barandas érache o demo", asegura mentres confesa algunha que outra trasnada, coma a clásica de ir á froita allea. E ir ás festas "e vir ás tres ou ás catro da mañá cantando cancións que non se podían cantar; daquela diñeiro non había, así que iamos ás festas por ir, e viñamos 15 ou 20, cada un contando os seus contos", rememora.
"Mentres os outros foron buscando noiva, eu neso non me fixaba e así quedei, solteiro", bromea un home que quería ser labrego pero acabou traballando na fábrica de bloques de Guitiriz unha década, ata que o prexubilaron "pola columna", aos 40 anos.
Agora leva 82, moi consciente do moito que cambiou todo dende a época da foto. "Non había nada, iamos ao cine cando había unha pesetiña, e senón, non, e estabamos esperando o San Xoán para comer pan de trigo e unha empanada, e agora comémola a calquera hora".
Chelo Trinidad: "Fixemos uns pantalóns, que daquela non había para as mulleres, así que collemos uns dos homes e hilvanámolos para poder facer a foto, só para iso"
Do cambio dos tempos, da evolución social e do que aínda queda por andar é moi consciente Chelo Trinidad ao ver as imaxes de Tal como eramos. Ela sae cando tiña uns 16 anos, xogando na neve, na general, xunto a "Isabel, a filla do cego; as irmás do bar Nosa Casa; a miña amiga Celita e o irmán dela ao fondo". E ilumínaselle a cara ao contar o porqué do vestiario: "Fixemos uns pantalóns, que daquela non había para as mulleres, así que collemos uns dos homes e hilvanámolos para poder facer a foto, só para iso, porque daquelas as mulleres levaban saia e medias de raia".
Chelo, modista de profesión, emocionase coas lembranzas, polo moito significado que teñen para ela, pola historia que hai detrás das imaxes que recollen á súa familia. "Hai unha de miña avoa bailando con meu irmán, ela foi unha muller loitadora, que criou dúas fillas de solteira, cunha máquina na cabeza andando polas casas, unha muller sinalada que nunca soubo o que era a liberdade, pero que intentou ser libre e que viviu feliz".
Aos seus 76 anos, Chelo segue loitando contra eses prexuízos e eses estereotipos, contra os xuízos alleos que non só marcaron a vida de súa avoa, senón que se estenderon á de súa nai e mesmo á propia.
Mais ela viviuna o mellor que puido e soubo, con etapas moi sinaladas, coma a que lle recorda outra foto na que están seus pais, Jesús Trinidad e Jesusa Losada, serrando un tronco para facer zocas, o oficio de seu pai e que lle daba nome a súa casa, a do Zoqueiro. E sobre o toro, está a súa filla Eva, da que se separou sendo apenas un bebé, deixándoa con seus pais en Guitiriz, para ir buscar unha vida mellor en Alemaña.
"Esa foto ten unha historia moi bonita, porque eu deixeina aquí para poder traballar e ter para comprar un piso, pero ao estar alá quedei embarazada, volvínme e ao verme díxome, Mamá, tienes una barriga muy grande y tú no eres mi mamá", conta Chelo, case coma se pasase onte. E non quedou a cousa aí, a nena "foi á habitación, colleu unha foto e díxome: Esta es mi mamá".
Despois daquel momento vital agora convertido nunha anécdota contada cun sorriso, Chelo non volveu separarse de Eva, hoxe profesora de alemán, e, malia ao "disgusto moi grande" que sabe que lle deu a seus pais, marcharon para Alemaña, onde viviron 15 anos.
Toñito Gómez: "A hostalaría foi coma o meu 'hobby', outros as fins de semana ían á caza, de pesca, ao fútbol, e eu ía traballar no que me gustaba e de paso facía un soldo extra"
Labores cotiás, festas, oficios, celebracións familiares, retratos, a crise do Casón, o festival de Pardiñas ou lugares emblemáticos de Guitiriz que xa non existen teñen o seu oco na mostra. Coma o complexo das Pontes, na Ponte Veiga, onte Antonio Gómez López, Toñito, natural do Curro Vello e veciño de Parga dende que casaba aos 19 anos, deixa traballado moito como camareiro, tal e como lembra a foto que comparte con Richard, compañeiro de oficio na época e amigo, baixo o paraguas feito de xestas que cada verán se renovaban nas hoxe desaparecidas piscinas do restaurante.
Toñito foi 39 anos operario de servizos múltiples no Concello de Guitiriz, e tamén traballou na construción, mais a súa vocación sempre foi a hostalaría, dende que comezara con apenas doce anos noutro mítico local pechado dende hai anos, o bar Bienvenido, para pasar logo por incontables sitios de Guitiriz —Torre de Pedra, Lizarra, Deivy, La Casilla...—, ter un chigre nas festas ou ir a outros puntos da provincia. E mesmo se formou como camarero e barman nun dos antigos cursos de PPO (Promoción Profesional Obreira), onde aprendías "cousas como desespiñar un linguado ou a pelar un plátano sen tocarlle coa man".
"Foi coma o meu hobby, outros as fins de semana ían á caza, de pesca, ao fútbol, e eu ía traballar no que me gustaba e de paso facía un soldo extra", explica Toñito dunha tarefa complementaria que o levou ser parte duns "1.000 eventos" e a converterse en posuidor dunha curiosa colección, garda as minutas de todas as vodas e celebracións nas que traballou, clasificadas por anos, ata o punto que cando unha compañeira lle falou de que á súa filla casara en Guitiriz moitos anos atrás, el foi quen de atopar o menú da voda.
E coma cada minuta, cada foto da mostra Tal como eramos convida a facer memoria. E tras cada disparo do fotógrafo pódense atopar un milleiro de historias de Guitiriz e das súas xentes.
