A morte como premio nun río que marca a vida

Poboación
As Pontes suma na actualidade 10.324 veciños, segundo os últimos datos publicados polo Ige. 
Vista atrás 
No século XIV, Enrique II concédelle a vila de Pontes de Ume a García Rodríguez de Valcárcel e, dende aquela, o nome e o señor feudal mantéñense unidos. Pese a que os apelidos cada vez se usan menos, aínda figuran na toponimia oficial. 
Curiosidades
A mina foi descuberta oficialmente en 1790 por José Cornide, pero a súa explotación non comenzou ata 1946 da man de Encaso. Na década dos 70 a propiedade pasou a Endesa, ata 2007 que pechou. A vila mineira deixou de ter mina. 

A HISTORIA DAS PONTES sempre estivo marcada pola auga, ese líquido elemento que configurou a vila e segue a transformala. "Historicamente, entrases por onde entrases, sempre tiñas que atravesar un río e cruzar unha ponte, de aí o seu nome", di José María López Ferro, presidente da Fundación Monte Caxado e enciclopedia viva —recompila refráns ao tempo que fai inventario de hórreos, cruceiros ou xogos—.  

As pontes, moitas e variadas, ben poderían dar para outra desas catalogacións. Elas, fundamentais para o ir e vir das xentes, son pezas da historia (romanas, medievais, contemporáneas, con nome de raíña ou modernistas). Pero historias hai moitas. 

"Antes de que se construíran as pontes sobre o Eume para cruzar había que botar man dunha barca de remos. Máis cando había pouca choiva e o Eume ía baixo tamén era posible vadealo pola Vila, saltando de pedra en pedra. Sobre a corrente pasaban os arrieiros coas súas bestas cargadas, tendo moito tino de non escorregar. Contan que ás veces os trasnos asexaban á beira para tentar impedir o bo paso dos viaxeiros. Alí empregaban as súas mañas para facer que os camiñantes perdesen o equilibrio ao cruzar e fosen para a auga. E cando conseguían que caese, o trasno botábase a el e ameazábao  con afogalo se este, en troques, non lle vendía a súa alma", achega Xosé María López, unhas das voces dun programa da radio local que loita por manter vivas as lendas e o patrimonio oral. 

Pero se hai unha enraizada na cultura popular, presente no imaxinario colectivo de todos dende tempos remotos —recolleuse escrita por primeira vez a principios do século XX— é a lenda do Eume, ese río que nace no Xistral e atravesa Abadín, Xermade, Muras, As Pontes, Monfero e A Capela para fundirse coa auga salgada entre Cabanas e Pontedeume 80 quilómetros despois. 

"En el folclore eumés hay un relato que constituye un unicum en la tradición oral gallega, ya que no se registran paralelos en otras zonas", indica Víctor Alonso Troncoso, un catedrático de Historia Antiga da UDC que fala dun mito fluvial con raíces na tradición celta, alonxado dun conto popular.  
Recollérono Fermín Bouza Brey (1942), Vicente Risco (1962) e antes Francisco Cabo Pastor, médico nas Pontes e fundador das Irmandades da Fala en Ferrol. Tamén Enrique Rivera Rouco, o que foi cronista oficial das Pontes, e saltou á pantalla en 2006, cunha curta realizada polo pontés Roberto Rego, O reflexo da lembranza. 

"Contaron desde sempre os vellos que cando o Dios Grande fixo os ríos, mandou nacer tres xuntos, na serra d’o Xistral. Anque naceron no mesmo sitio avocounos para distintas ladeiras e prometeulles regalaría cada ano un home ao primeiro que chegara ó mar. Deulles categorías divinas e chamoulles: Eume, o da ladeirade poniente, que debía fertilizar as terras d’as Pontes; Landro, o da ladeira do norte que debía de fertilizar as carballeiras; e Masma o da ladeira do rayante, que debía fertilizar na súa chegada ao mar", comenza a súa transcrición. 

"Recién nacidos acordaron descansar un pouco no camiño; condición que somentes cumpleu o Eume. Ó enterarse da traición dos compañeiros, envalou furioso a súa marcha pol’a Capela e Caaveiro e logrou chegar de primeiro. Por eso todos os anos se afoga unha persoa n’el", conclúe. 

Lonxe da mitoloxía, as súas augas, rápidas por momentos, apacibles noutros, seguen o seu rebulir con aparente calma, configurando a forma da vila. Se primeiro o río obrigou a xente a tender pontes para saltalo, logo foi a xente a que levantou presas na procura do seu aproveitamento —na década dos 60 inaugúranse a do Eume e a Ribeira e moitas aldeas desapareceron con elas—. 

O último gran logro do Eume e da auga foi o lago, co que fixo maxia, e non negra, para cubrir de azul o oco mineiro, ese que deixou atrás máis de 50 lugares —recórdaos a Senda da Memoria—. 
Aínda non ten mitos propios, pese a que moitos xa pensaron en buscarlle un monstro. Din que antes de ser mina e ser val xa foi un espazo lacustre. Cóntao a lenda da cidade de Valverde, asolagada polo vicio e a perversión dos vilegos nun lugar próximo a Carracedo, pero tamén a ciencia. Ao longo das escavacións da mina apareceron fósiles de animais e de vexetais con máis de 20 millóns de anos. Había restos de ras, tamén de crocodilos.