Coñecer, protexer e difundir o patrimonio mentres se descobren novas ferramentas cartográficas baseadas nos conceptos de software libre e datos abertos son só algúns dos obxectivos que persegue unha iniciativa posta en marcha por Enxeñería Sen Fronteiras Galicia nas Pontes -coa colaboración da empresa local Cultureume e da Asociación de Usuarios de Software Libre Terras de Melide (MeLiSa)-, e que levou á organización dun "mapatón" cunha vintena de alumnos de cuarto da Eso do IES Castro da Uz.
"O mapatón é unha reunión organizada para agregar datos a OpenStreetMap", resume o coordinador de Enxeñería Sen Fronteiras que promove esta iniciativa, o pontés Miño Guerreiro, profundando en que esta plataforma "é un proxecto colaborativo para crear mapas editables e libres" dunha determinada área local, pero que tamén pode ter outros usos e servir, por exemplo, aos equipos de resposta en terreo "durante un desastre" ou mesmo en iniciativas humanitarias "en curso ou futuras".
No caso das Pontes, o obxectivo principal era recoller distintos fitos patrimoniais da contorna co fin de "sensibilizar sobre a importancia do seu coidado e catalogación", indica Guerreiro, explicando que a actividade, pioneira nas Pontes, contou cunha saída de campo na que os estudantes, acompañados das explicacións do responsable de Cultureume, Xosé María López, puideron facer un roteiro polas parroquias do Freixo e de Somede para coñecer en primeira persoa parte do seu patrimonio histórico, etnográfico e natural.
"Os rapaces foron sacando fotografías e tomando notas e referencias nun documento que lles facilitamos nós", explica Miño, quen repasa algúns dos elementos que puideron visitar e documentar durante esa saída.
As imaxes e referencias recollidas polos estudantes no traballo de campo trasladaranse á rede na xornada do próximo luns
O roteiro comezou no centro neurálxico do Freixo, a parroquia máis extensa do concello, e na que fixeron parada na igrexa de San Xoán, cuxa estrutura orixinal se remonta ao século XII, aínda que sufriu numerosas modificacións, sendo a máis importante no XVII; no cruceiro ao pé do templo, datado en 1899; na casa reitoral, na que foi apresado o célebre bandoleiro mañonés Toribio Mamed Casanova; no palco da música, construído en 1953 polos veciños, ou na escola unitaria, edificio de 1940 reconvertido en local social.
O alumnado do IES Castro da Uz puido achegarse tamén ata as medoñas de Veiga da Nata -onde se atopa a única mámoa do concello que está debidamente sinalizada-, ademais de á igrexa de Somede, que na súa sancristía garda unha ara romana, e á fervenza da parroquia.
"O seguinte paso, despois do traballo de campo, será subir os datos ao OpenStreetMap e editar os mapas", indica Miño, confirmando que nesta sesión, que se celebrará este luns nas instalacións do propio centro, o alumnado tamén recibirá información sobre a Humanitarian OSM Team (Hot) -un equipo internacional dedicado á acción humanitaria e a desenvolvemento comunitario a través do mapeo aberto- e sobre a ferramenta Tasking Manager.
"Con esta iniciativa queremos trasladar tamén aos alumnos a importancia da cooperación como ferramenta de desenvolvemento humano", indica o responsable deste proxecto, incidindo ademais na necesidade de "favorecer o interese dos rapaces polo voluntariado".
CONTINUIDADE. Esta "proba piloto" nas Pontes, e que xa se fixo noutros municipios, nace coa intención de ter continuidade no tempo. "A actividade gustoulles moito aos profesores e teñen vontade de repetir para o ano que vén", di Miño, que non descarta adaptalo a outros estudantes, xa que "o único requisito é que teñan unhas nocións básicas de rede".
Precisamente, para que este tipo de ferramentas cartográficas sexan de interese para os máis novos, a proposta ten que ter unha "visión gamificadora". "Funciona ben porque tratamos de presentalo coma un xogo divertido, cos mapas do satélite van debuxando os distintos elementos dun xeito interactivo e lúdico", engade Guerreiro, concluíndo que a través desta proposta tamén buscan mostrar a cartografía como "unha disciplina fundamental para a enxeñería civil e como unha posible saída profesional".
Este proxecto con visión de futuro requiriu dun traballo previo que se prolongou durante varios meses. "Levamos con el dende decembro", confirma o seu coordinador, Miño Guerreiro, satisfeito coa acollida e pensando xa nos seguintes pasos a dar.
Veciñanza
E é que unha das ideas que barallan é a de poder trasladar a actividade tamén á veciñanza en xeral. Para iso deberán recuperarse do esforzo, xa que esta iniciativa foi totalmente gratuíta —non tivo custo nin para o erario público nin para os propios participantes—. Fíxose grazas "aos recursos e ao traballo dos voluntarios de Enxeñería Sen Fronteiras" e dos seus colaboradores, recalca Guerreiro.