Empezou como unha afección persoal, un interese por fixar sobre o papel o día a día do traballo. E hoxe, unha década despois do peche da explotación de lignito máis grande de España, a colección A ceo aberto do pontés Tonete López é unha porta aberta ao pasado que non volve, a eses días negros que quedaron agochados nunhas poucas imaxes e recordos, cubertos polas augas do gran lago.
"Dicimos que a mina pechou en decembro de 2007, pero en realidade desapareceu, igual que moitos lugares expropiados", di un fotógrafo afeccionado, "mediocre como moitos outros", subliña con humildade. "A ceo aberto non é un proxecto fotográfico premeditado. Na miña vida laboral (entrou na mina a finais dos 80) levaba a cámara escondida na bolsa do bocadillo. Non sempre, cando se podía -di cun sorriso- ía facendo cousiñas, un arquivo persoal".
Mercou a súa primeira cámara na mili en Melilla "para mandar fotos á familia", e foi gañando experiencia como autodidacta, tamén mellorando os equipos. "Nos 90 comprei a primeira réflex", relata. E en 2010, xa prexubilado, dixitalizou os negativos e as diapositivas "como soporte de seguridade polo perigo de deterioro".
Nese traballo xermola a idea, a inquedanza de dar a coñecer o que ten gardado e xorde, con 42 fotografías, a primeira exposición A ceo aberto. "O meu obxectivo era mostrar o que foi a mina, como eu a vivín, que fun contemporáneo das rotopalas, e facer unha homenaxe aos que conviviron conmigo, intentando destacar o factor humano. Estamos acostumados a ver imaxes das grandes máquinas, pero apenas a relación coa persoa", o contrario do que o seu traballo transmite. El sabe de perspectiva; entrou na mina en mantemento eléctrico pero despediuse como técnico de terceira da apiladora 29.
"A mostra non tivo apenas repercusión ou foi a sensación que me deu", di. Pero agromaron colaboracións profundas. "Visítame a escritora Medos Romero. Está escribindo A ansia do lóstrego, queda prendada dalgunhas fotos, proponme que algunha ilustre o seu libro e creo un audiovisual como telón de fondo para a presentación, coas imaxes da mina con música de Luar na Lubre", relata. Foi un primeiro vídeo, e a idea quedou latente.
"Hai un par de anos aparece en escena Elena Baamonde de Expofoto Galicia e invítame a presentar o meu traballo en Expofoto Emerxentes. Ao principio dáballe largas, pero algúns amiguetes empuxáronme e aceptei, coa condición de que se proxectase en decembro de 2017, coincidindo co aniversario do peche da mina, e case con Santa Bárbara", narra.
Foi así. En Ferrol, no Torrente Ballester, as imaxes da mina bailaron ao ritmo de Pink Floyd. E foi seleccionado para o Orgullo Fotográfico, "un evento de nivel, con xente de moi recoñecido prestixio nacional e internacional como José Benito, Jonathan Hevia, Edu Pereira, Amparo Múñoz ou Javier Sancho". "Coa nova oportunidade de facelo no Jofre antóxaseme a idea de poñerlle ás fotos os poemas de Medos", combinación de imaxe e palabra coa que culmina un traballo que gaña carga emocional. "A bonanza económica frente ao que se perdeu, a oportunidade dunha vida acomodada para unha xeración fronte a desaparición de moitos lugares", indica.
"Foi incrible compartir escenario coa elite da fotografía e unha gran sorpresa a repercusión que tivo o traballo. Non esperaba esa resposta", recoñece, mentres invita a descubrilo na plataforma de Vimeo.
Para o futuro xa visualiza "posiblemente unha segunda parte", do presente, o lago. Quizais tamén colocar parte da súa obra nese museo da mineiría do que tanto se fala "se algún día chega". Sexa como sexa, o seu arquivo persoal atesoura cada ano que pasa máis valor. As imaxes serven para remover recordos e para manter viva a historia. Pese a que algúns xa naceron co lago, o azul foi antes negro, primeiro verde.
O número de traballadores foi evolucionando. En 1987 chegou a haber 1.765 persoas na mina, una cifra que diminuíu ata os 220 que a despediron.