Instantáneas dun pasado oculto baixo a auga

O fotógrafo Tonete López garda un arquivo de imaxes da desaparecida mina de lignito das Pontes. Son decenas de fotografías que mostran a historia viva da localidade e acaba de presentalas en formato audiovisual acompañadas de poemas de Medos Romero, nunha obra titulada A ceo aberto

Fotografía da colección 'A ceo aberto'. TONETE LÓPEZ
photo_camera Fotografía da colección 'A ceo aberto'. TONETE LÓPEZ

Empezou como unha afección persoal, un interese por fixar sobre o papel o día a día do traballo. E hoxe, unha década despois do peche da explotación de lignito máis grande de España, a colección A ceo aberto do pontés Tonete López é unha porta aberta ao pasado que non volve, a eses días negros que quedaron agochados nunhas poucas imaxes e recordos, cubertos polas augas do gran lago.

"Dicimos que a mina pechou en decembro de 2007, pero en realidade desapareceu, igual que moitos lugares expropiados", di un fotógrafo afeccionado, "mediocre como moitos outros", subliña con humildade. "A ceo aberto non é un proxecto fotográfico premeditado. Na miña vida laboral (entrou na mina a finais dos 80) levaba a cámara escondida na bolsa do bocadillo. Non sempre, cando se podía -di cun sorriso- ía facendo cousiñas, un arquivo persoal". 

O fotógrafo pontés Tonete López. CRISTINA ARIAS

Mercou a súa primeira cámara na mili en Melilla "para mandar fotos á familia", e foi gañando experiencia como autodidacta, tamén mellorando os equipos. "Nos 90 comprei a primeira réflex", relata. E en 2010, xa prexubilado, dixitalizou os negativos e as diapositivas "como soporte de seguridade polo perigo de deterioro".

Nese traballo xermola a idea, a inquedanza de dar a coñecer o que ten gardado e xorde, con 42 fotografías, a primeira exposición A ceo aberto. "O meu obxectivo era mostrar o que foi a mina, como eu a vivín, que fun contemporáneo das rotopalas, e facer unha homenaxe aos que conviviron conmigo, intentando destacar o factor humano. Estamos acostumados a ver imaxes das grandes máquinas, pero apenas a relación coa persoa", o contrario do que o seu traballo transmite. El sabe de perspectiva; entrou na mina en mantemento eléctrico pero despediuse como técnico de terceira da apiladora 29.

"A mostra non tivo apenas repercusión ou foi a sensación que me deu", di. Pero agromaron colaboracións profundas. "Visítame a escritora Medos Romero. Está escribindo A ansia do lóstrego, queda prendada dalgunhas fotos, proponme que algunha ilustre o seu libro e creo un audiovisual como telón de fondo para a presentación, coas imaxes da mina con música de Luar na Lubre", relata. Foi un primeiro vídeo, e a idea quedou latente.

"Hai un par de anos aparece en escena Elena Baamonde de Expofoto Galicia e invítame a presentar o meu traballo en Expofoto Emerxentes. Ao principio dáballe largas, pero algúns amiguetes empuxáronme e aceptei, coa condición de que se proxectase en decembro de 2017, coincidindo co aniversario do peche da mina, e case con Santa Bárbara", narra.

Foi así. En Ferrol, no Torrente Ballester, as imaxes da mina bailaron ao ritmo de Pink Floyd. E foi seleccionado para o Orgullo Fotográfico, "un evento de nivel, con xente de moi recoñecido prestixio nacional e internacional como José Benito, Jonathan Hevia, Edu Pereira, Amparo Múñoz ou Javier Sancho". "Coa nova oportunidade de facelo no Jofre antóxaseme a idea de poñerlle ás fotos os poemas de Medos", combinación de imaxe e palabra coa que culmina un traballo que gaña carga emocional. "A bonanza económica frente ao que se perdeu, a oportunidade dunha vida acomodada para unha xeración fronte a desaparición de moitos lugares", indica.

"Foi incrible compartir escenario coa elite da fotografía e unha gran sorpresa a repercusión que tivo o traballo. Non esperaba esa resposta", recoñece, mentres invita a descubrilo na plataforma de Vimeo.

Para o futuro xa visualiza "posiblemente unha segunda parte", do presente, o lago. Quizais tamén colocar parte da súa obra nese museo da mineiría do que tanto se fala "se algún día chega". Sexa como sexa, o seu arquivo persoal atesoura cada ano que pasa máis valor. As imaxes serven para remover recordos e para manter viva a historia. Pese a que algúns xa naceron co lago, o azul foi antes negro, primeiro verde.

A vila mineira que quedou sen mina
Fotografía da colección 'A ceo aberto'. TONETE LÓPEZ   O xacemento de lignito das Pontes comenzou a formarse hai 29 millóns de anos, pero as orixes da explotación son do século XX, primeiro na década dos anos 40 da man da empresa nacional Calvo Sotelo, despois de Endesa. Entre 1976 e 2007 extraéronse máis de 261 millóns de toneladas de lignito e 695 metros cúbicos de material estéril que deron forma a entulleira. A mina alcanzou una lonxitude de seis quilómetros e una profundidade máxima de 290 metros. 
Fotografía da colección 'A ceo aberto'. TONETE LÓPEZ
O número de traballadores foi evolucionando. En 1987 chegou a haber 1.765 persoas na mina, una cifra que diminuíu ata os 220 que a despediron. 

Comentarios